سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی مرکز منطقهای لرستان بهار 39

Transkript

1 سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی مرکز منطقهای لرستان گزارش: عنوان پ تا نس ی ل اه و ذخاری معدنی استان لرستان بهار 39 1

2 2

3 -1 فهرست مطالب کلیات ۲ معرفی استان لرستان پیشینه تاریخی استان جمعیت آب 4-2- موقعیت 5-2- کوه ه یا و هوا...4 اقتصادی...4 لرستان پوشش گیاهی جایگاه و ویژگی های زمین شناسی استان پهنه سنندج سیرجان...6 زاگرس...6 معدنی پهنه 8-2- پتانسیل مواد ازنا موقعیت جغرافیایی شهرستان ازنا زمین ریخت شناسی منابع معدنی فلزی مس...14 تنگستن منابع معدنی غیر فلزی توده ه یا سنگ چینی...15 گرانیتوئیدی...15 سیلیس فلدسپات خاک رس کربنات کلسیم سنگ الشه...13 أ

4 آندالوزیت تالک پیروفیلیت شاه پسند الشتر )سلسله( ۲ موقعیت جغرافیایی شهرستان الشتر زمین ریخت شناسی...21 منگنز پتانسیل غیر فلزی...24 سیلیس آهن...25 گچساران اکسیدهای سازند شیل سنگ الشه ا یل گودرز ۲5-1-5 موقعیت جغرافیایی زمین 9-5- پتانسیل ه یا ریخت شناسی...26 معدنی فلزی مس سرب و ر یو طال ذخایر معدنی غیر فلزی سنگ چینی توده ه یا گرانیتوئیدی...91 سیلیس فلدسپات هورنفلس خاک رس قیر طبیعی...99 ب

5 گچساران...94 کلسیم سازند کربنات سنگ الشه...94 باریت...94 گرافیت بروجرد موقعیت جغرافیایی 2-6- زمین ریخت شناسی شهرستان بروجرد...95 بروجرد منابع معدنی فلزی مس طال تنگستن منابع معدنی غیر فلزی آهک ه یا توده ه یا مرمری...93 گرانیتوئیدی...41 سیلیس فلدسپات خاک رس...41 کربنات کلسیم سنگ الشه تالک هورنفلس ها...42 پلدختر ۲ موقعیت جغرافیایی 2-7- زمین ریخت شناسی شهرستان پلدختر...42 پلدختر منابع غیر فلزی قیر طبیعی اکسیدهای آهن...45 ت

6 سازند گچساران...46 شیل سنگ الشه دولومیت درود موقعیت جغرافیایی شهرستان درود زمین ریخت شناسی درود منابع معدنی فلزی مس مروک...43 فلزی...43 مرمری...43 گرانیتوئیدی کانی سازی چند فلزی ناحیه 4-8- منابع معدنی غیر سیلیس...51 فلدسپات آهک ه یا توده ه یا خاک رس...51 کربنات کلسیم سنگ الشه تالک اکسید آهن خرم آباد ۲ موقعیت جغرافیایی شهرستان خرم آباد منابع معدنی فلزی مس منابع معدنی غیر فلزی قیر طبیعی نمک اکسیدهای آهن...58 ث

7 سازند گچساران...58 شیل کربنات کلسیم سنگ الشه کوهدشت موقعیت جغرافیایی شهرستان کوهدشت زمین ریخت شناسی شهرستان کوهدشت منابع غیر فلزی اکسیدهای قیر طبیعی...61 آهن سازند گچساران...62 شیل سنگ الشه دولومیت نورآباد -11 )دلفان( موقعیت جغرافیایی شهرستان نورآباد )دلفان( زمین ریخت شناسی شهرستان نورآباد )دلفان( پتانسیل فلزی نیکل کروم تیتانیوم منگنز...67 مس نقره مواد معدنی غیر فلزی سنگ ه یا سنگ ه یا تزئینی رسوبی) تزئینی آذرین آهکی(...63 )گابرویی( مرمر ج

8 سیلیس سنگ الشه اکسیدهای آهن خاک صنعتی...79 نسوز...79 آزبست مواد منابع ح

9 1- کلیات استان لرستان در غرب ایران با موقعیت منحصر به فرد خود دارای پتانسیل های خدادادی زیادی می باشد. یکی از این پتانسیل ها ذخایر مواد معدنی می باشد که شامل مواد معدنی همراه با سنگ های آذرین دگرگونی و رسوبی می باشد. به گونه ای که 21 درصد از کل معادن کشور در استان لرستان قرار دارد. ۲- معرفی استان لرستان لرستان نامی تاریخی برای سرزمین و سکونتگاه مردم لر است. این منطقه در طول تاریخ به مناطق مختلفی تقسیم شده است. که از آن جمله میتوان به پیشکوه و پشتکوه اشاره کرد. استان لرستان از نظر جغرافیایی در غرب ایران واقع شده و در بین کوه های زاگرس محصور شده است. از لحاظ زمین شناختی قسمت غربی این استان در زون رسوبی زاگرس و قسمت شرقی آن در زون آذرین-دگرگونی سنندج- سیرجان می باشد. این استان سرزمینی با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که بین 92 درجه و 97 دقیقه تا 94 درجه 22 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 51 دقیقه تا 51 درجه و 91 دقیقه طول شرقی و در بین کوه ه یا زاگرس واقع شده است. اشترانکوه با 4151 متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است و پستترین نقطه در جنوبیترین منطقه استان با ارتفاع 511 متر از سطح دریا قرار دارد. جاذبه ه یا گردشگری این استان را می تواند در سه گروه طبیعی تاریخی و فرهنگی ج یا داد. این استان را می توان سرزمین قله های بلند دره ها آبشارها رودخانه ها دریاچه ها و چشمه ها پل های باستانی و دیگر جاذبه گردشگری زاگرس دانست. لرستان در غرب ایران از شمال با استان ه یا همدان و مرکزی از شرق با استان اصفهان از جنوب با خوزستان و از غرب با استان ه یا کرمانشاه و ایالم همسایه است. همچنین این استان از طریق باریکهای در سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیا یر است. این استان کیلومترمربع مساحت و بیش از یک میلیون و هفتصد و پنجاه و چهار هزار نفر جمعیت دارد که سیزدهمین استان ایران از نظر جمعیت میباشد و یکی از استانه یا مرکز استان بیستمین شهر پر جمعیت کشور است. پرجمعیت ایران به شمار میرود. طبق آمار سال 1985 خرمآباد 1

10 شکل 2-1: موقعیت جغرافیایی استان لرستان در تقسیمات کشوری. براساس یافته ه یا باستان شناسی این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه ه یا قدیمی بشر است و مفرغ لرستان از شهرت باستان شناسی زیادی برخوردار است. لرستان تنها استان ایران است که به دلیل اهمیت فوق العاده تاریخی یکی از 4 بخش اصلی موزه م یل ایران را به خود اختصاص داده است. استان لرستان سومین استان پرآب کشور است و 12 درصد آبهای کشور را در اختیار دارد. این استان علیرغم غیرمرزی بودن خسارت ه یا بسیا یر در جریان جنگ ایران و عراق متحمل شده است. برابر با جدیدترین تغییرات در تقسیمات کشوری استان لرستان 11 شهرستان 27 بخش و 84 دهستان دارد. استان لرستان هم اکنون دارای 29 نقطه شهری و نزدیک به 9111 روستا میباشد. شهرهای این استان شامل ازنا الشتر ( سلسله ) الیگودرز بروجرد پل دختر خرمآباد نورآباد ( دلفان ( دوره دورود کوهدشت می باشند. 2

11 شکل 2-2 : نقشه تقسیمات شهرستانی و راههای دسترسی استان لرستان. 1-۲- پیشینه تاریخی استان پیش از رسیدن قوم ماد ساکنان لرستان اقوامی مانند کاسی ها الیپیها لولوبیانو و عیالمی ها بودند. لرستان به عنوان بخشی از سرزمین ایران شاهد مهاجرت قبایل آریایی ورود به زاگرس اقوام ساکن آنجا یع ین بوده است. قوم ماد به غرب ایران کنونی ازجمله مناطق لرستان کنونی کوچ کردهاند. ماد ها پس از کاسیها الیپیها لولوبیانو عیالمیها و دیگر اقوام خود را در منطقه رواج کامل دادند. منطقه لرستان پس از حمله اعراب به ایران با نامه یا اواخر آسیایی را در خود حل کردند و زبان ایر یان گوناگونی چون جبال لر کوچک پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته میشده است. اتابکان لرستان عنوان کلید و سلسله مشهور به اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک است که از عصر سلجوقیان بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی از ایران تسلط داشتند. لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که میتوان آن ها را به سه دوره پیش از تاریخ دوره ایران باستان و دوره اسالمی تقسیم کرد. یافته ه یا نقاشی ها کنده کاری ه یا م یل پیش ازتاریخ لرستان بیشتر شامل غارها سفالینه ها و اشیای مفرغی هستند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه نخستین ساکنان در مناطق مرکزی و غربی لرستان سکونت یافتند. در این استان بیش از 251 غار و پناهگاه صخرهای وجود دارد که نیمی از آنان در فهرست آثار کشور به ثبت رسیدهاند. از جمله غارهای مهم میتوان به غارهای منقوش پیش از تاریخ هومیان یک هومیان دو و میرمالس کوهدشت و دوشه بخش چگنی خرمآباد غارهای مسکونی پیش از تاریخ دره خرمآباد مانند غارهای پاسنگر قمری کنجی گر ارجنه غار باستانی و شگفت انگیز کلماکره پل دختر غار تمندر غار شاهرود و غار بزنوید الیگودرز اشاره کرد. زبان مردم دیار لرستان شامل لری بختیاری لری و لکی می باشد. 3

12 ۲-۲- جمعیت بر اساس سر شماری مرکز آمار ایران جمعیت استان لرستان در سال 1931 برابر با نفر بوده است که 2 9 درصد از جمعیت ایر نا را تشکیل میدهد. تراکم جمعیت استان لرستان در همین سال برابر با 62 نفر در هر کیلومتر مربع بوده است. همچنین طی دوره پنج ساله 1985 تا 1931 متوسط نرخ رشد ساالنه جمعیت استان لرستان 1 44 درصد بوده است در سرشماری سال 1985 جمعیت لرستان نفر گزارش شده بود. تعداد خانوار ه یا استان لرستان در سال 1931 برابر با نفر بوده است. تعداد خانوار ه یا لرستان در سال 1985 برابر نفر بوده است. به این ترتیب طی یک دوره پنج ساله تعداد خانوارهای لرستانی بیش از 21 درصد رشد کرده است. بر اساس همین سرشماری جمعیت شهرنشین استان لرستان در سال 1931 برابر با نفربوده است که نسبت به سال 4 از رشدی برابر با 5 5 درصد برخوردار بوده است. به این ترتیب ضریب شهر نشینی در استان لرستان 61 9 درصد است. 3-۲- آب و هوا لرستان به لحاظ اقلیم و هواشناسی یک استان چهار فصل است و دارای آب و هوای متنوعی است این تنوع ازشمال به جنوب و از شرق به غرب کامال محسوس است. زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کوالک ادامه دارد قسمت ه یا جنوبی آن دارای هوایی مطبوع و بارانی است. اختالف ثبت شده در شهرهای استان لرستان بین حداکثر و حداقل مطلق دما بیش از 81 درجه سانتیگراد است. حداکثر دمای ثبت شده 4/47 و حداقل ه یا دمای مطلق ثبت شده 95 است. استان لرستان با بارش میانگین ساالنه 551 تا 611 میلیمتر بعد از استان گیالن و مازندران سومین استان از نظر بارندگی در کشور است. بطور ک یل در استان لرستان سه ناحیه مشخص آب و هوایی دیده میشود: سرد کوهستانی متعدل مرکزی گرم جنوبی 4-۲- موقعیت اقتصادی استان لرستان به سبب داشتن کوهستان ه یا پهناور و مراتع بسیار از گذشتهه یا پیشه اصلی آنان بوده است. به همین سبب ساختار طایفهای در این استان از اهمیت بسیا یر دور زیستگاه مردمی بوده که دامپروری و کشاورزی برخوردار بوده است. ایالت و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچ رو و ساکن تقسیم میشوند. مراتع فراوان و بارندگی مناسب امکان پرورش و دام کشاورزی را در این منطقه فراهم نموده است. از همین رو پیشه سنتی مردم لرستان دامپروری و کشاورزی بوده است. ساکنان مناطق شهری پیشهور بازرگان و یا صنعتگر بودهاند. امروزه درصد قابل توجهی از ساکنان شهر ها را کارمندان ادارات دولتی آموزشی و نظامی تشکیل میدهند. دامپروری از جمله فعالیت ه یا مهم مردم این استان به شمار میرود. از لحاظ صنعتی نیز استان لرستان در حالت 4

13 وسعت میباشد که میتوان به صنایع ساختمانی سیمان فلزی سرامیک غذایی پوشاک صنایع دستی و شیمیا یئ این استان شامل سنگ گرانیت مرمر مرمریت فلدسپات تالک سنگ آهک قیر طبیعی گچ و سیلیس میباشد. اشاره کرد. معادن 5-۲- کوه های لرستان لرستان سرزمین کوههای عظیم و قلل مرتفع میباشد. در این استان 95 قله با ارتفاع بیش از 9111 متر وجود دارد. کوههای استان لرستان در ارتفاعات اصلی زاگرس واقع شده و به طور منظم از شمال غربی به جنوب کشیده شدهاند و دارای درههای عمیق به صورت فشرده بلند و ناصاف میباشند. بلندترین قلههای استان لرستان که به صورت نواری در گوشه شمال غربی تا شرق استان کشیده شده اند عبارتند از اشترانکوه چهل نابالغان گرین کوه میشپرور کوه رباط کوه سرسبز قالی کوه کوه تمندر.. 6-۲- پوشش گیاهی بارش عمده ترین عامل در تعیین پوشش گیاهی استان لرستان است. به جز نوار شمالی استان که بیشتر گستره آن را اراضی زراعی و مراتع تشکیل میدهند سایر نواحی استان را غالبا پوشش جنگلی فرا گرفته است. استان لرستان از نظر سطح پوشش جنگل در کشور در جایگاه دوم قرار دارد. ترکیب و سیم یا این جنگلها نسبت به ارتفاع از سطح دریا عرض جهت ناهمواری ها و طول فصل سرد و گرم مختلف و متفاوت است. در بعضی دامنهها جنگله یا جنگله یا جنگله یا میوهه یا انبوه و نیمه انبوه دیده میشود. حدود 21 درصد از جنگله یا بلوط پوشیده شده است. گونهه یا جغرافیایی مقدار باران فشردگی کوه ها زاگرس در استان لرستان قرار دارند. دامنهه یا تنک و پراکنده و در برخی دیگر زاگرس غالب ا از جنگلی پسته بادام ارس زالزالک ارژن زیتون نارون گردو زبان گنجشک ارغوان کیکم جنگلی مانند گالبی وحشی آلبالو و گیالس جنگلی وجود دارد. اکثر جنگله یا اطراف خرمآباد ( نورآباد الشتر کوهه یا پراکنده است. لرستان در کوهه یا هشتاد پهلو سفیدکوه ( بلوران چنگری فاوه شاهنشین کوه تخت ( اطراف زاغه ( زز و ماهرو ( اطراف الیگودرز ) جایگاه و ویژگی های زمین شناسی استان -7-۲ از نگاه جغرافیایی و همچنین از نظر زمینشناسی ساختمانی و زون های ساختاری به استثناء حاشیه خاوری بخش عمده استان در ارتفاعات زاگرس قراردارد. در چارچوب پهنههای ساختاری ایران استان لرستان جایگاه بسیار ویژهای دارد بدین معنا که حاشیه شمال خاوری استان بخشی از پهنه دگرگونه سنندج سیرجان است که نواحی واقع در شمال بروجرد تا جنوب شهرستان دورود را در بر دارد. بخش باقیمانده استان گسترههای مربوط به ارتفاعات زاگرس است. این دو پیکره مورفولوژی یکسان ندارند. ناحیه دگرگونه سنندج سیرجان بیشتر سیمای تپه ماهوری دارد ولی گاهی رخنمون های نفوذی جای گرفته به درون سنگ ها موجب مورفولوژی خشن و ناهموار می گردد. پیکره جنوب باختری استان ( کوه های زاگرس ) یک کمربند کوهستانی چین خورده است که بیشترین ارتفاعات را در خود دارد. اشترانکوه )4151 متر( کوه گرین )9988 متر( کوه میش پرور )9978 متر( از جمله مهمترین و بلندترین چکادهای استان هستند. مرز بین این دو واحد دشت نهاوند سیالخور است که از نهاوند تا بروجرد و دورود گسترش دارند. تفاوت ساختار و دگرگونی پدیدههای ماگماتیسم متامورفیسم سبب می گردد که در یک راستای خاوری باختری بتوان استان لرستان به دو پهنه با ویژگیهای متفاوت تقسیم کرد: 5

14 1-7-۲- پهنه سنندج سیرجان در گسترههای واقع در خاور استان لرستان خاصه های ژئومورفولوژیک و پدیدههای ترمیک و دینامیک شباهت کامل با پهنه دگرگونی سنندج سیرجان دارد. در نواحی مورد نظر که از شمال بروجرد تا جنوب دورود را دربردارند فیزیوگرافی تپه ماهوری و روند شمال باختری جنوب خاوری حاکم است. منطقه مورد سخن بخشی از ناآرام ترین به عبارت دیگر پویاترین پهنههای زمین ساختی ایران است زیرا که پدیدههای دگرگونی ماگماتیسم و زمین ساخت مکرر و منطبق بر فازهای تکتونیکی جهانی برآن حاکم است. در بخش سنندج سیرجان استان لرستان بیشتر سنگها دگرگونهاند که بخشهای آواری و ریزدانه آنها سیمای تپه ماهوری و براق و سنگهای کربناتی )دگرگونه و یا نادگرگونه( آن اغلب ستیغ ساز و پرتگاهی هستند. واحدهای سنگ چینهای خاور استان پیوند نزدیکی با رویدادهای تکتونیکی دارند و لذا بررسی آنها در چارچوب واحدهای می تواند سادهتر و گویاتر باشد. توالی های پالتفرمی پالئوزوئیک تریاس میانی شامل سنگ آهک و سنگ آهکهای مرمری شده به رنگ خاکستری است که به ویژه در شمال بروجرد برونزد دارند و تغییرات سنی آنها از پرمین تا تریاس میانی است. رسوب های انباشته شده در پیش بوم های تریاس باال ژوراسیک میانی ( سازند شمشک ) بخش بزرگی از شمال خاوری لرستان را میپوشانند که بطور عمده از نوع شیل های دگرگونه حاوی الیههایی از سنگ آهک فسیل دار است که کلیواژهای سلیتی و شیستوارگی شاخص دارند. در هورنفلس های همجوار با تودههای نفوذی رگهها و یا عدسی هایی از کوارتز افزوده شده که گاه ارزش اقتصادی دارند. تودههای نفوذی جای گرفته به درون شیلها و سنگ ماسه های ژوراسیک بیشتر از نوع گرانیت گرانودیوریت و دیوریت هستند که ممکن است با گرانیت الوند هم ریشه باشند و لذا سن کرتاسه باال دارند. سنگهای جوانتر از تریاس باال ژوراسیک میانی این بخش محدود به ردیفهای کنگلومرایی پلیوسن کواترنر است که به صورت انباشتههای بعد از کوهزایی و به هنگام بر پایی کوههای زاگرس شکل گرفته اند از نگاه تکتونیکی نشانههایی از رویداد کوهزایی سیمرین پیشین به ویژه سیمرین میانی در ناحیه مشهود است که در دگرشکلی آن نقش موثر داشتهاند. شناسایی دگر شکلیها ایجاد شده در واحدهای زمینشناسی و ارزیابی عوامل موثر در این دگرشکلیها به ویژه آن دسته از عواملی که امروزه نیز فعال اند نشان می دهد که بخش خاوری استان لرستان از جمله نواحی لرزهخیز است. گسلههای اصلی و لرزهزای نهاوند کارون دورود گیلآباد که در شکل گیری دشت سیالخور و چاالنچوالن نقش داشتهاند تاکنون موجب زمین لرزههای مکرر و ویرانگر شدهاند تکان های زمین در امتداد آنها همچنان بسیار محتمل است. ۲-7-۲- پهنه زاگرس تمام گسترههای واقع در باختر دشت چاالنچوالن سیالخور تا مرز باختری استان لرستان به واحد ساختاری رسوبی زاگرس تعلق دارند که به لحاظ تفاوت های ساختاری خود به دو زیر پهنه "زاگرس مرتفع" و "زاگرس چین خورده" قابل تقسیم است. الف زیر زون زاگرس مرتفع نواحی واقع در باختر محور دورود بروجرد تا خاور شهرستان خرم آباد "زاگرس مرتفع" و یا "زاگرس رورانده" نام دارد که به وسیله زون راندگی اصلی به ویژه گسلهای وابسته )گسل دورود( از نواحی خاوری استان ( سنندج سیرجان ) جدا است ولی گذر آن به زاگرس چین خورده تقریبا تدریجی است. در زاگرس مرتفع واحدهای سنگ چینهای روند عمومی شمال باختری جنوب خاوری دارند 6

15 ولی عموما به لحاظ عملکرد تنشهای ساختاری دگرشکلی آنها پیچیده است که با روند عمومی زاگرس همسو نیست. ردیف های پالتفرمی تبخیری پرکامبرین پسین تریاس میانی فقط در گوشه جنوب خاوری استان ( شمال زردکوه ) رخنمون دارند. توالیهای کربناته ژوراسیک کرتاسه فراوانترین واحدهای سنگ چینهای هستند که به ویژه در کوه میش پرور و کوه گرین رخنمون دارند. در این نواحی افزون بر ردیف های دولومیتی سازند نیریز ( ژوراسیک پایینی ( کربناتهای سازند سورمه ( ژوراسیک میانی باالیی ) و سنگ آهکهای ضخیم یا له تا تودهای خرد شده کرتاسه از متشکلین ارتفاعات هستند. سنگهای کرتاسه پایینی به سن نئوکومین سنومانین قابل قیاس با سازندهای فهلیان داریان و سروک هستند. سنگهای کرتاسه پایانی ( کامپانین مایستریشتین( شباهت رخسارهای نزدیک با سازند مارنی گورپی و سازند فلیشی امیران دارند. در زاگرس مرتفع الگوی ساختاری حاکم نتیجه عملکرد گسلههای سراسری گسله های راندگی راندگی های بریده است که حاصل آن راندگی ورقههایی از سنگ ها به حجمهای زیاد از شمال خاور به سمت جنوب باختر است. بررسی محلی راندگیها نشانگر انواع کوچک زاویه است. سطح راندگی ها مساوی نیست بنابراین وضع فضایی آنها در همه جا یکسان نمی باشد ولی میلونیتی شدن سنگها هم دیواره و هم در فرودیواره عمومیت دارد. پیشرفت راندگی به حدی است که به تقریب تمامی منطقه از ورقههای رورانده تشکیل شده است که بعضی از آنها کوچک و منفرد و برخی دیگر بزرگ و احتماال اجزائی از یک مجموعه دوبلکس هستند. ب - زیرزون زاگرس چین خورده از خاور شهرستان خرم آباد تا مرز باختری استان لرستان به عنوان بخشی از کوههای زاگرس چین خورده ساختارها از انواع تاقدیسها و ناودیسها ممتد و منظماند که با پهنه گسلیده و رانده شده شمال خاوری زاگرس ( زاگرس مرتفع ) تضاد کامل دارند فیزیوگرافی این بخش عموما کوهساز با ستیغه یا بلند و درههای عمیق است که گاهی دسترسی به بعضی از آنها بسیار دشوار است. سیمای ناهمواری های کوهساز هماهنگی کامل با ساختمانی های زمینشناسی دارند از همین رو برجستگیها به صورت کمان های خمیده و ممتداند که در راستای شمال باختری جنوب خاور دارند. افزون بر اشکال کوهساز واحدهای تپه ماهوری یکی دیگر از ریختهای حاکم بر ناحیه است که بطور عموم حاصل سازند شیلی مارنی گورپی فلیش های سازند امیران ترادف های گچی سازند گچساران و باالخره نهشتههای کنگلومرایی سازند بختیاری است. در بخش زاگرس چین خورده استان لرستان توالی پالتفرمی کامبرین تریاس میانی برونزد ندارد. از توالی کنتینتال شلف تریاس کرتاسه با رخساره خاص اقیانوس تتیس جوان تنها ترادف های کرتاسه باالیی بعضی سازندهای سروک ایالم گورپی چهرههای کوهساز هستند. نهشتههای پسرونده همزمان با کوهزایی آلپی که ممکن است از نوع دریایی و یا غیر دریایی باشند به ویژه در جنوب باختری خرم آباد گسترههای وسیعی را زیر پوشش دارند. تمام سنگهای ترشیاری این بخش را می توان به دو گروه ترشیاری پایینی )پالئوسن میوسن پایینی( و ترشیاری باالیی )میوسن پائینی پلیوسن( تقسیم کرد. سنگهای ترشیاری پایینی نهشتههای کربناتی پایانی ( سازند آهکی تله زنگ( و یا انباشتههای آواری )سازند کشکان( هستند ولی در پاره ای از نواحی مارن های ژرف سازند پابده فراوان است. سنگ های ترشیاری باالیی با چرخه رسوبی سازند آسماری و به سن الیگوسن میوسن آغاز میشود که ردیفهای کربناتی کوهساز حاوی انباشتههای نفتی است. چرخه رسوبی آسماری پس از یک وقفه رسوبی با چرخه رسوبی دیگری پوشیده می شود که یک سیکل رسوبی پسرونده به نام کوه فارس بوده و سازند تبخیری گچساران کمی سازند مارنی میشان و باالخره ترادف های سرخ رنگ سازند آواری آغاجاری از متشکلین اصلی آن هستند. بخش های فرو افتاده باختر خرم آباد با سازند کنگلومرایی بختیاری پوشیده شده که شامل تناوبی از کنگلومرای تودهای مقاوم و عدسی هایی از سنگ ماسه است. 7

16 در بخش زاگرس چین خورده استان لرستان )باختر خرم آباد تا مرز باختری استان( اشکال ساختاری به صورت تاقدیسها و ناودیسهایی است که صفحات محوری آنها در راستای شمال باختری جنوب خاوری و تا اندازهای مارپیچ است. تاقدیسها بطور معمول هستهای از سنگ آهک های سازند سروک )کرتاسه( به ویژه سازند ایالم دارند که در دو طرف )یال تاقدیسها( به سازندهای جوان تر میرسد. در هسته تاقدیس ها شیب الیهها بسیار کم و گاهی نزدیک به افقی است ولی با دور شدن از محور شیب الیهها افزایش می یابد. به گونه ای که گاهی الیهها شیب های تند دارند و حتی در پهلوی جنوب باختری گاه افزایش شیب به حد برگشتگی میرسد الزم به گفتن است که الگوی تکتونیکی حاکم منحصر به چین خوردگی نیست گاهی تنش های فشارشی به صورت شکستگی نمود دارند. ویژگی های لرزهخیزی زاگرس همچنان در استان لرستان حاکم است به همین دلیل تکان های ضعیف زمین زیاد است. ضعف توان لرزه خیزی می تواند حاصل تعدیل تنشها توسط واحدهای سنگ چینهای شکل پذیر باشد. گفتنی است که تجدید فعالیت در شکل گیری و یا تغییر شکل سنگهای پی عامل اصلی زمین لرزه های استان است ولی باید اذعان داشت که رابطه بین زمین لرزه و زمین ساخت استان تا اندازه ای پیچیده است. 8

17 شکل 2 - : 9 نقشه زمین شناسی استان لرستان. 8-۲- پتانسیل مواد معدنی استان لرستان دارای رتبه 7 کشور در صادرات سنگ است. استان لرستان به دلیل وضعیت زمین شناسی دارای ذخایر عظیم سنگ های ساختمانی و تزئینی )نما( است. بخش معدن استان به لحاظ سنگ چینی و در سال های اخیر به لحاظ تولید اشتغال و جذب سرمایه گذاری همواره رشد نسبی داشته است. همچنین ذخایر قیر طبیعی مواد نفتی معادن تالک آهک صنعتی و مرمریت از قطب های قوی کشور می باشد. 21 درصد از کل معادن کشور در استان لرستان قرار دارد بطوری که بیش از 111 معدن فعال حدود 4 میلیارد تن ذخایر پیش بینی شده تن ذخایر قطعی قابل استحصال تن سنگ خام استخراجی 511 واحد سنگبری و 12 میلیون متر مربع فرآوری سالیانه انواع سنگ های تزئینی سبب شده که این استان از جایگاه کم نظیری در استخراج 9

18 تولید و فرآوری سنگ ایران و جهان برخوردار باشد. با این پتانسیل و مزایا تاکنون سنگ استان لرستان به کشورهای حوزه خلیج فارس اروپا آفریقا و آسیای میانه صادر می گردد. با توجه به موقیت زمین شناسی استان لرستان می توان این استان را از لحاظ کانه زایی به سه زون سنندج-سیرجان )شرق استان( زون زاگرس مرتفع )شمال غرب استان( و زون زاگرس چین خورده تقسیم نمود که هر کدام از این زون ها دارای کانه زایی منحصر به خود می باشند. در این پروژه پتانسیل ها و ذخایر هر شهرستان را جداگانه معرفی می شوند: شکل 2-4: نقشه پراکندگی مواد معدنی استان لرستان. 11

19 شکل 2-5 : نقشه مناطق پتانسیل دار فلزی استان لرستان. 3- ازنا 1-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان ازنا ازنا یکی از شهرهای استان لرستان واقع در خاور این استان است. این شهر مرکز شهرستان ازنا است و بین شهرهای الیگودرز دورود اراک خمین و شازند قرار گرفتهاست. ازنا درگذشته بخشی از استان مرکزی بود و در دومین تقسیمات کشوری در 16 آبان سال 1916 در حوزه لرستان قرار گرفت. بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال 1985 مرکز آمار ایران جمعیت شهر ازنا نفر بوده است. به مردم شهرستان ازنا به زبان فارسی و زبان لری بختیا یر که مردم آن کامال بختیا یر سخن میگویند. و یل در جنوب شهرستان ازنا بخشی به نام پاچه لک وجود دارد صحبت میکنند. ازنا در میسر جاده اصلی و ارتباطی شهرهای مرکزی با غرب و جنوب کشور با اصفهان 241 کیلومتر و با شهر خرم آباد 195 کیلومتر فاصله دارد. همچنین ازنا ارتباط استان لرستان را با استان مرکزی برقرار میکند و فاصله ازنا با اراک حدود 75 کیلومتر میباشد. راه آهن سراسری ایران از این شهر می گذرد که در زمان جنگ جهانی دوم توسط رضاشاه ساخته شده از مهمترین علل پیشرفت ازنا میباشد. کارخانجات صنعتی فعال در ازنا عبارتند از: صنایع فروآلیاژ ایران گداز قطعه کیا شرکت سنگ صادراتی افشار گلسنگ و لعل و دیگر صنایع کوچک که عمدت ا به بخش تولید سنگه یا ساختمانی مشغول هستند. درحال حاضر شرکت فوالد ازنا که از بزرگترین صنایع فوالد غرب کشور میباشد در منطقه ویژه اقتصادی ازنا در حال احداث است. 11

20 شکل 9-1 : موقعیت جغرافیایی شهرستان ازنا. ۲-3- زمین ریخت شناسی از نظر زمین شناسی قسمتی از این شهرستان که دارای معدن سنگ بوده در زون آذرین- دگرگونی سنندج -سیرجان و ناحیه ی جنوبی شهرستان در در زون رسوبی زاگرس واقع شده است. زون سنندج - سیرجان در این ناحیه شامل سنگ های گرانیتوئیدی می باشد که در درون سنگ های دگرگونی ناحیه ای مانند اسلیت فیلیت و شیست تزریق شده اند. این زون به صورت نواری با روند شمال غربی-جنوب شرقی ادامه دارد. زون زاگرس در این ناحیه شامل سازنده های رسوبی سنوزوئیک و مزوزوئیک می باشد که به صورت ارتفاعات و قله های بلند دیده می شوند. 12

21 شکل 9-2 : نقشه زمین شناسی ساده شده شهرستان ازنا. شکل 9-9 : نقشه ماهواره ای شهرستان ازنا همراه با ایندکس های 1:

22 3-3- منابع معدنی فلزی مس اندیس های از کانه زایی مس در ناحیه جنوب ازنا مشاهده شده است که از آن جمله می توان به اندیس دره تخت کمندان عزیز آباد کلک و نصرت آباد اشاره کرد. این اندیس ها از لحاظ ساختاری در زون سنندج -سیرجان قرار گرفته اند. در این ناحیه سنگهای آذرین از نوع آتشفشانی و از نوع آندزیتی می باشند. سنگهایى که در منطقه برونزد دارند شامل سنگهاى آهکى - دولومیتى ولکانیکى و ولکانوکالستیک تریاس و ژوراسیک - کرتاسه و ائوسن مىباشد. سنگهاى ولکانیکى منطقه شامل ترمهاى آندزیت داسیت بازالت آندزیت بازالتى مىباشد. در بین این سنگها نوع آندزیت فراوانى بیشترى دارد. ولکانوکالستیکها نیز شامل انواع توف آگلومرا مىباشد که توفهاى لیتیک از گسترش بیشترى برخوردار هستند. این سنگها در حد رخساره شیست سبز دگرگون شدهاند. از نظر کانی زایی کانی های کالکوپیریت کالکوسیت بورنیت ماالکیت آزوریت مگنتیت و لیمونیت مهمترین کانیهای منطقه می باشند که به صورت رگچه ای نمود دارند. از نظر دگرسانی سرسیتی شدن اپیدوتی شدن و کلریتی شده اند و دگرسانی های غالب در منطقه هستند. ۲-3-3- تنگستن رخداد تنگستن ازنا در 2 کیلومتری غرب ازنا واقع شده است که بخشی از زون سنندج - سیرجان می باشد. این کانه زایی در متاریولیت های میلونیتی و شیست های نیمه پلیتی در توالی آتشفشان رسوبی تریاس پسین رخ داده است و کانی های فلزی شامل شئلیت ولفرامیت کالکو پیریت و پیریت می باشد. شکل 4-9: کانه زایی تنگستن در کنار جاده ازنا شازند. 14

23 4-3- منابع معدنی غیر فلزی سنگ چینی معادن سنگ چینی ازنا که دارای شهرت جهانی می باشند در زون دگرگونی سنندج سیرجان قرار دارند. رسوبات آهکی سفید رنگ با الیه بندی نامنظم در اثر دگرگونی به مرمر ریز بلور سفید تبدیل شده است. از آنجائیکه فعالیت تکتونیکی در این ناحیه نسبت ا زیاد بوده لذا شکستگی ناحیه ای وجود دارد. عمده سنگهای کیفی از این معدن استحصال می شود فعالیت در این معدن امانی و توسط شرکت به انجام می رسد کیفیت بسیار باالیی برخوردارهستند به گونهای که سنگ چینی "دریژان" ازنا بینظیرترین سنگ تزئینی جهان به شمار می رود. ذخیره احتمالی برآورد شده معادن سنگ ازنا که حجم عمده ای از آن در ناحیه عمده چندین میلیون تن است. ۲-4-3- توده های گرانیتوئیدی شکل 9-5 : معادن چینی در ناحیه ازنا. توده گرانیتوئیدی مالطالب در حد واسط بین شهرستان های ازنا و الیگودرز واقع شده است. این توده دارای طیف ترکیبی گرانودیوریت- لوکوگرانیت می باشد و در غرب ازنا واقع شده این سنگ ها بر اثر فعالیت های تکتونیکی داری شکستگی های بلوکی شده اند که 15

24 استخراج آنها را به صورت بلوک های سنگی غیر ممکن می سازد ولی استخراج این ماده معدنی به صورت قواره ای ممکن بوده و می توان آنها را به بازار مصرفی ارائه نمود سیلیس شکل 6-9 : توده های گرانیتوئیدی ناحیه ازنا و الیگودرز. در اثر تفریق ماگمایی توده های گرانیتوئیدی ناحیه شرق لرستان در حاشیه این توده ها ذخایر سیلیسی همراه پگماتیت ها تشکیل شده است. در بیشتر موارد این توده های سیلیسی در درون سنگهای دگرگونی مانند اسلیت فلیت و شیست تزریق شده اند و به صورت توده های سفید مشخص می باشند. این توده ها در شمال و شمال غرب ازنا رخنمون دارند که یکی از معادن فعل آن در غرب روستای مرزیان در کیلومتر 5 جاده ازنا- شازند می باشد سیلیس استخراج شده از این معدن و دیگر معادن همجوار به کارخانه فرو سیلیس ازنا حمل شده و در آنجا مورد فرآوری قرار می گیرد. 16

25 شکل 9-7 : ماده معدنی سیلیس در روستای مرزیان فلدسپات بیشتریتپن حجم از ذخایر فلدسپاتی شهرستان ازنا در شمال شمال غرب و غرب این شهرستان رخنمون دارند. این ذخایر به صورت سنگ های پگماتیتی در داخل سنگ های دگرگونی جایگیری کرده اند. این پگماتیت ها شامل درشت بلورهای از کانی های فلدسپات کوارتز و میکا و تورمالین می باشند. در بعضی مناطق میزان کانی های فلدسپات از سایر کانی ها بیشتر می باشد به گونه ای که حجم اصلی سنگ را به خود اختصاص داده اند. یکی از مناطق مستعد برای کانی سازی فلدسپات مرزیان )کیلومتر 5 جاده ازنا- شازند( می باشد. این کانسار به صورت رگه آپلیتی به ضخامت 9 الی 7 متر و طول حدود 61 متر رخداده است. سنگ درونگیر کانسار گرانودیوریت می باشد. با توجه به وضعیت زمین شناسی و توپوگرافی عمق قابل بهره برداری رگه فلدسپاتی متفاوت است. 17

26 خاک رس شکل 9-8 : رخنمون ماده معدنی فلدسپات در درون سنگ های دگرگونی غرب روستای مرزیان. زون سنندج سیرجان در شهرستان ازنا دارای سنگ های دگرگونی با سنگ مادر رسی مانند اسلیت فلیت و شیست و یا سنگ های آذرین می باشد. این سنگها در اثر عوامل جوی دچار فرسایش گسترده ای شده و توسط عوامل فیزیکی انتقال دهنده به درون نواحی پست تر ازنا انتقال یافته اند و ذخایر بزرگی از رس را به وجود آورده اند که در صورت اکتشاف و بهره برداری می توان در صنایع مختلف به ویژه صنعت کاشی و سرامیک مورد استفاده قرار گیرد. شکل 9-3 : خاک رس در ناحیه شمال ازنا. 18

27 کربنات کلسیم معادن سنگ چینی شهرستان ازنا عمدتا دارای کربنات کلسیم با خلوص باال می باشند به گونه ای که خلوص آن در بعضی موارد به 38 درصد کربنات کلسیم می رسد. در بخش های از این معادن بر اثر فعالیت های تکتونیکی ماده معدنی به حدی خرد شده می باشد که استخراج آن برای سنگ های تزئینی امکان پذیر نمی باشد. ولی می توانند به عنوان ماده معدنی کربنات کلسیم استخراج گردد. از دیگر منابع این ماده معدنی می توان به پودر کربنات کلسیم حاصل از برش سنگهای تزئینی در کارخانه های سنگ بری این شهرستان اشاره کرد که در اطراف این کارخانه ها انباشته شده است سنگ الشه در بیشتر معادن و مناطقی که سنگ های چینی و گرانیتی قابل استخراج برای سنگ های تزئینی نبوده از بلوک های کوچک و خرد شده این سنگ ها می توان به صورت الشه و مالون استفاده کرد. از دیگر منابع سنگ الشه سنگ های رسوبی در جنوب شهرستان و در کوه های اشترانکوه می باشد. همچنین ذخایر سنگ های اسلیست و فیلیت که دارای استحکام الزم می باشند در شمال و شمال غربی شهرستان می توانند به عنوان سنگ الشه مورد بهره برداری قرار گیرند آندالوزیت روستای مرزیان در شمال ازنا و در کیلومتر 7 جاده ازنا- شازند قرار دارد. دراین منطقه سنگ های شیستی وفیلیتی آندالوزیت دار به سن ژروراسیک رخنمون دارند و یکی از مهمترین مناطق دارای پتانسیل باالی ماده ی معدنی آندالوزیت موجود در زون سنندج سیرجان محسوب می شود. مطالعات کانی شناسی و سنگ شناسی منطقه نشان می دهد که در این ناحیه کانیهای آندالوزیت سیلیمانیت بیوتیت موسکوویت تورمالین گارنت سرسیت کلریت گرافیت پالژیوکالز آمفیبول و اکسیدهای آهن وجود دارند. آندالوزیت های این ناحیه دارای رنگ قرمز خاکستری و خیاری بوده و دارای اندازه ای تا 11 سانتی متر می باشند. این ناحیه می تواند به عنوان یکی از مناطق مستعد برای اکتشاف مواد نسوز مورد اکتشاف قرار گیرد تالک ذخایر تالکی که بر اثر فعالیت های متاسوماتیزم در سنگ های آهکی دولومیتی تشکیل می شوند ذخایر تیپ دولومیتی بهترین ذخایر تالک از نظر درجه خلوص در این تیپ دیده میشوند. کانی عمده همراه این تیپ ذخایر تالک دولومیت است. به ا نی می نامند. دلیل این دسته را از ذخایر " تیپ دولومیتی" می نامند. بهترین ذخایر تالک از نظر درجه خلوص در این تیپ دیده میشوند. این نوع ذخایر معموال دارای خصوصیات رگهای هستند. نمونه بارز تالک های تیپ دولومیتی در ایران می توان به تالک مسعود آباد واقع در 18 کیلومتری شمال غرب شهرستان ازنا ده حاجی و ده موسی اشاره کرد. در این تیپ ذخایر محلول های دارای اکسید سیلیسیم در روند دگرگونی و در امتداد شکستگی های سنگ میزبان جریان یافته باعث تالکیتیزاسیون دولومیت ها می شوند. 19

28 پیروفیلیت شاه پسند پیرو فیلیت یک کانی مشابه تالک می باشدکه عمدتا از تجزیه هیدروترمال فلدسپات ها و دیگر سیلیکات هاى آلومینیوم تشکیل مى شود. در منطقه شاه پسند در جنوب ازنا در ناحیه دره تخت آثاری از آن مشاهده مىشود که شکل عدسى داشته و در نتیجه دگرسانى شیل و اسلیتها پدید آمده است. این دگرسانى از نوع آرژیلیک پیشرفته مىباشد. پیروفیلت شاهپسند با مختصات طول غربی و عرض شمالی از لحاظ آلومین غنى و از قلیایىها فقیر مىباشد و این دو ویژگى مزیت مهمى است که باعث مىشود درجه گدازندگى باالیى براى آن پیشبینى کرد. به علت همراهى پیروفیلیت با رگههاى سیلیس پیشنهاد مىشود براى پىجویى کانی سازی هاى احتمالى دیگر به گسترش این رگه در منطقه توجه شود. شکل 9-11: درشت بلورهای آندالوزیت در روستای مرزیان. 4- الشتر )سلسله( 1-4- موقعیت جغرافیایی شهرستان الشتر شهرستان الشتر یکی از زیباترین منطقهه یا لرستان و ایران میباشد و به دلیل باشد. منطقه جغرافیایی گردشگری استان لرستان میباشد که همواره مورد توجه عده زیادی از گردشگران استان دارای آب و هوای معتدل است و در بیشتر اوقات خنک ترین شهرستان استان می 21

29 مرکز این شهرستان از نظر جغرافیایی در 48 درجه و 15 دقیقه طول شرقی و 91 درجه و 51 دقیقه عرض شمالی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1611 متر است فاصله این شهرستان از مر کز استان یعنی شهر خرم آباد 45 کیلومتر است. این شهرستان دارای 85 هزار جمعیت بوده و زبان آنها لکی می باشد. وسعت این شهرستان 1212 کیلومتر مربع است. زبان مردم این شهرستان زبان لکی می باشد. شهر الشتر با جاده فرعی آسفالته به طول حدود 15 کیلومتر از سمت جنوب به راه اصلی خرم آباد به کرمانشاه متصل میشود. این شهرستان همچنین با جادهای از سمت شرق به راه اصلی بروجرد-خرم آباد وصل میشود. از سمت غرب نیز به بخش فیروزآباد و از آنجا به نورآباد مرتبط می شود. آب و هوای این ناحیه از لرستان معتدل و نیمه خشک است و حداکثر دمای آن در تابستان به 93 و حداقل آن در زمستان به 21- سانتیگراد میرسد. رودهای فصلی متعددی از ارتفاعات شمالی و خاوری به سوی دشت الشتر جاری است که از میان آنها تنها مسیر رودخانة فصلی ک همان از مرکز بخش میگذرد و در محلی در جنوب الشتر به رودخانه های زز و هنام می پیوندد و رودخانه دوآب را تشکیل می دهند. از جمله مناطق طبیعی این شهرستان میتوان به سراب کهمان سراب زز کوه ه یا گرین و مهاو چشمه گولم کاو و سراب پرسک اشاره کرد. ۲-4- زمین ریخت شناسی شکل 1-4 : موقعیت جغرافیایی شهرستان سلسله )الشتر(. از نظر زمین شناسی شهرستان الشتر در زون رسوبی زاگرس قرار دارد به گونه ای که کوه های غربی و شمالی این شهرستان جزئی از زاگرس مرتفع می باشند و قسمت جنوبی شهرستان در زون زاگرس چین خورده قرار دارند. زون زاگرس مرتفع که به شدت خرد شده می باشد و شامل سازندهای رسوبی مزوزوئیک و قسمت فوقانی افیولیت کرمانشاه می باشد. زون زاگرس چین خورده شامل رخنمونی سازندهای مزوزوئیک و سنوزوئیک می باشند که در اثر فازهای کوهزایی شدید چین خورده می باشند. از 21

30 شکل 2-4 : نقشه زمین شناسی الشتر. 22

31 شکل 9-4 : نقشه ماهواره ای شهرستان الشتر همراه با ایندکس های 1: پتانسیل فلزی منگنز در شمال و شمال غرب الشتر در میان کوه های گرین سنگ های رادیوالریتی افیولیت کرمانشاه رخنمون دارند. در بعضی مناطق در درون این سنگ ها کانی سازی عنصر منگنز رخ داده است به گونه ای که رگه های از عنصر منگنز با روند غربی- شرقی در درون واحد رادیوالریتی تشکیل شده وجود دارند. با توجه به گستردگی این سنگ ها در ناحیه مورد مطالعه می توان ذخایر قابل توجهی از این عنصر را در این شهرستان مورد اکتشاف قرار داد. 23

32 شکل 5-4 : کانه زایی منگنز به صورت توده ای در رادیوالریت های شمال الشتر پتانسیل غیر فلزی سیلیس سنگ های رادیوالریتی گسترده ترین واحد مرتبط با سنگ های افیولیتی نورآباد می باشند. این رادیوالریت ها از شمال الشتر تا شرق کرمانشاه گسترش دارد. حجم وسیعی از این سنگ ها در جنوب و جنوب غربی شهرستان نورآباد قرار دارد. با توجه به این که عنصر اصلی و تشکیل دهنده این واحد سیلیس می باشد. الزم به ذکر است با توجه به عیار حدود 85 درصدی سیلیس و رسوبی بودن رادیوالریت ها این واحد شرایط مطلوبی را در جهت استفاده در صنایع فروسیلیس نداشته ولی می تواند ذخیره مناسبی جهت استفاده در صنایع سیمان و سایر موارد قرار گیرد. شکل 6-4 : رادیوالریت های ناحیه مورد مطالعه )شمال الشتر(. 24

33 ۲-4-4- اکسیدهای آهن اکسید های آهن این شهرستان در ناحیه شمال روستای تملیه قرار دارد و می توانند در صنایع نسوز سیمان و غیره مورد استفاده قرار گیرند سازند گچساران سازند گچساران یکی از سازندهای سنوزوئیک زاگرس می باشد که در زون زاگرس چین خورده رخنمون دارد. این سازند بر روی سازند آهکی آسماری و در زیر مارن و ماسه سنگ های سازند آغاجاری قرار دارد. بخش گسترده ای از این سازند دارای الیه های گچ و نمک می باشد. در شهرستان الشتر این سازند در ناحیه جنوب الشتر بخصوص در ااطراف روستای چم تکله قرار دارد که عمدتا از گچ و مارن تشکیل شده است. این سازند همچنین می تواند برای مواد معدنی استرانسیوم لیتیم سزیم پتاسیم سدیم بور و نیترات مورد اکتشاف و بررسی قرار گیرد شیل سازند امیران یکی از اصلی ترین سازند های زاگرس و ناحیه لرستان می باشد که بخش عمده ای از این سازند را واحدهای شیلی تشکیل می دهد. شیل های این سازند هم می تواند به عنوان منبع رس برای صنایع مختلف از جمله صنایع آجر باشد. واحد های شیلی سازند امیران در ناحیه جنوب الشتر و اطراف رودخانه دوآب و ناحیه بسطام پراکندگی دارند سنگ الشه با توجه به گستردگی سازندهای رسوبی زاگرس در جنوب و جنوب غربی الشتر به ویژه در ناحیه پرسک این سنگ ها می توانند ذخایر مناسبی برای تامین سنگ الشه و مالون شهرستان به شمار آیند. 5- الیگودرز 1-5- موقعیت جغرافیایی شهرستان ا یل گودرز در ناحیه ی کوهستانی و با آب و هوایی سرد در شرق لرستان واقع شده و دیرینگی آن به بیش از 711 سال میرسد. مردم این شهرستان به لری بختیا یر صحبت کرده و سکونتگاه مردم بختیا یر پیش به شمار میآید. از نظر موقعیت جغرافیایی این شهرستان بین 43 درجه و 42 دقیقه طول شرقی و 99 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. این شهرستان از طریق محور شمالی با شهرهای خمین محالت اراک و از طریق محور جنوبی با شهرهای دزفول و فریدون شهر و کوهرنگ از طریق محور شرقی با شهرهای داران گلپایگان و خوانسار و از طریق محور غرب و شمال غربی نیز با شهرهای ازنا دورود شازند بروجرد و خرمآباد ارتباط دارد. شهرستان الیگودرز از خرمآباد 195 کیلومتر از اراک 127 کیلومتر از اصفهان 211 کیلومتر و از تهران 981 کیلومتر فاصله دارد. این شهر از نظر موقعیت ارتباطی نسبت به محورهای استانی از اهمیت ویژهای برخوردار است. شهرستان الیگودرز قبال زیر نظر گلپایگان 25

34 و سپس بروجرد بوده است و یل ه یا و یل در سال 1927 با تاسیس فرمانداری الیگودرز شهر الیگودرز به عنوان مرکز شهرستان الیگودرز انتخاب شد. الیگودرز در ناحیه کوهستانی زاگرس مرکزی قرار گرفته است و نزدیک به 2111 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در امتداد شرق به غرب کشیده شده است. در ضلع شمالی و جنوبی شهر اراضی ناهموار با ارتفاعات و قلهه یا متعدد پراکندهاند به همین دلیل نیز از آب و هوای نسبتا سرد کوهپایهای برخوردار است. صنایع دستی الیگودرز شامل هنرهای سرامیکی قالی بافی منبت کاری سیم بافی معرقکاری گلیم بافی و جاجیم بافی میشود. این شهر دارای منابع غنی معادن سنگ مرمر گرانیت و سیلیس است. عسل و کشک محلی از محصوالت عمده این شهرستان است که از این فراوردهها به عنوان سوغات الیگودرز نیز یاد میشود. مناطق کوهستانی شاملکوه سیاه کوه سفید کوه ریواس کوه میال مندیش سیاتیر امیر کوه ارتفاعات باجگیران و به عالوه در اطراف شهر کوهه یا پراکندهاند که مهمترین آنها عبارتند از: چهل گز در شمال شرقی ع یل دیگری نیز بالغی در شمال و کمر بسته در شمال شرقی و همچنین از کوه دورتر از شهر میتوان به قالی کوه اشترانکوه و تمندر اشاره کرد. در گذشته اقتصاد مردم الیگودرز بر پایه دامداری و کشاورزی بود امروزه معدن صنعت تجارت و مشاغل اداری و دولتی از پایهه یا در مزارع اطرف شهر به کشاورزی مشغول هستند. اصلی اقتصاد مردم الیگودرز است اگر چه هنوز عدهای از شهرنشینان شکل 1-5 : موقعیت جغرافیایی شهرستان الیگودرز. ۲-5- زمین ریخت شناسی از نظر زمین شناسی قسمتی از این شهرستان در زون آذرین- دگرگونی سنندج -سیرجان و قسمت جنوبی این شهرستان در زون رسوبی زاگرس واقع شده است. آغاز دگرگونی زون سنندج - سیرجان در فاز کمپرسیونی سیمرین پیشین با شروع بسته شدن اقیانوس نئوتتیس دراواخر تریاس تا اوایل ژوراسیک )حدود 211 میلیون سال پیش( شروع شده (Berberian and King, 1381; Schmidt,1384) Davoudzadeh and که ابتدا به صورت دگرگونی ناحیهای بوده سپس با جایگزینی تودههای گرانیتوئیدی شرق استان به ویژه در ناحیه الیگودرز و بروجرد در ژوراسیک به سن 171 میلیون سال al.,2117) ) Khalaji et این سنگ ها دچار دگرگونی مجاورتی شده اند که تا برخورد کامل در میوسن ادامه داشته است. در این زون سنگهای آهکی ژوراسیک تا کرتاسه بر اثر دگرگونی به مرمرهای با درجات دگرگونی متفاوت تبدیل شدهاند. این زون به صورت نواری متشکل سنگهای دگرگونی به موازات زاگرس چین خورده و رانده شده قرار گرفته است. زون سنندج - سیرجان در این ناحیه شامل سنگ های گرانیتوئیدی و دگرگونی )مجاورتی و ناحیه ای( می باشد که به صورت نواری با روند شمال غربی-جنوب شرقی ادامه دارد. 26

35 واحد رسوبی زون زاگرس با سنگهای رسوبی کرتاسه شروع شده و تا سنگهای پلیوسن )سازند کنگلومرای بختیاری( و آبرفت های عهد حاضر پایان می یابد. مجموعه رسوبی زاگرس چین خورده در سکوی قاره و حاشیه غیر فعال ورقه آفریقا - عربستان تشکیل شده است. رسوبات این بخش دارای چینه بندی کم و بیش ظریف و دارای چین خوردگی هستند و به موازات زونهای زاگرس مرتفع و سنندج - سیرجان قرار دارد )1337, Nazari.)Shahidi and زون رسوبی زاگرس در الیگودرز شامل سازنده های رسوبی سنوزوییک و مزوزوییک می باشد که به صورت ارتفاعات و قله های بلند دیده می شوند. از نظرمطالعات زمین شناسی تاکنون نقشه زمین شناسی 1: الیگودرز به صورت ناحیه ای و کلی تهیه شده است. این نقشه شامل 52 برگه 1:25111 می باشد که تنها 2 برگه از این میان به صورت تفصیلی و جزیی مورد بررسی قرار گرفته است ولی مطالعات زمین شناسی و ارزیابی ذخایر معدنی بقیه برگه ها بررسی نشده است. شکل 5-2 : نقشه ماهواره ای شهرستان الیگودرز همراه با ایندکس های 1: پتانسیل های معدنی فلزی مس اندیس مس کان سرخ در 95 کیلومتری جنوب غرب شهرستان الیگودرز واقع است و از لحاظ ساختاری نیز در زون سنندج -سیرجان قرار گرفته است. در این ناحیه سنگهای آذرین از نوع آتشفشانی و از نوع آندزیتی می باشند. از نظرکانی زایی کانی های کالکوپیریت کالکوسیت بورنیت ماالکیت آزوریت مگنتیت و لیمونیت مهمترین کانیهای منطقه می باشند که به صورت رگچه ای نمود دارند. از نظر دگرسانی سرسیتی شدن اپیدوتی شدن و کلریتی شده اند و دگرسانی های غالب در منطقه هستند. 27

36 ۲-3-5- سرب و روی شهرستان الیگودرز با توجه به موقعیت زمین شناسی منحصر به فرد خود در مجاورت نوار سرب و روی گلپایگان-مالیر قرار دارد. این نوار دارای معادن متعدد سرب و روی می باشد. با توجه به اکتشافات زمین شناسی و ژئوشیمیایی اندیس های مختلفی از این ماده معدنی در این شهرستان شناسایی شده است که می توان به اندیس های سرب و روی گل زرد اره گیجه ورچه بابا قلعه باالم تله دیزک پل سفید تمبورلی چغاسیاه دربند هنده دره آب رباط باال رباط پایین و غیره اشاره نمود. در این میان اندیس معدنی سرب و روی گل زرد که در شمال الیگودرز واقع شده شامل یک معدن متروکه می باشد که به طور باستانی مورد بهره برداری قرار می گرفته است و ذخیره شامل کانی های اسفالریت گالن عنصر نقره کاالکوپیریت پیریت و ماالکیت می باشد که درون سنگ های دگرگونی تشکیل شده است طال شکل 9-5 : معدن متروک سرب و روی گل زرد )دید به شمال(. سنگ های گرانیتوئیدی در ناحیه الیگودرز دارای گستردگی زیادی می باشند. باعث دگرسانی و دگرگونی سنگ های میزبان خود شده اند. در بعضی مناطق مانند شمال و شمال غربی الیگودرز این سنگ ها کانی سازی پلی متال )چند فلزی( را ایجاد کرده اند و کانی های شئلیت کاسیتریت و پیریت را تشکیل داده اند. در بعضی نواحی مانند اندیس دلیان 1 و 2 آنومالی هایی از طال گزارش شده است که میزان عیار طال در برخی از نمونه های برداشت شده به 9 گرم در تن می رسد. 28

37 4-5- ذخایر معدنی غیر فلزی سنگ چینی سنگ چینی شهرستان الیگودرز که مهمترین ماده معدنی این شهرستان می باشد در واقع مرمر های سفید درشت بلوری هستند که بر اثر دگرگونی سنگ های آهکی به صورت نواری با روند شمال غربی جنوب شرقی و به موازات زون سنندج - سیرجان در این زون دگرگونی- ماگمایی تشکیل شده اند. این نوار معدنی از جنوب شرقی الیگودرز شروع و تا جنوب غربی این شهرستان ادامه دارد. ماده معدنی در معادن سنگ چینی این شهرستان صورت بلوکی و قواره ای استخراج می شود و به صورت خام به خارج کشور و سایر نقاط ایران صادر می گردد. جدول 1-5: نتایج آنالیز فیزیکی سنگ چینی. درجه جذب آب وزن مخصوص وزن مخصوص مقاومت تر مقاومت خشک 15/1 76/ 2 717/ 2 8/ / 712 شکل 4-5 : نمای یکی از معادن سنگ چینی الیگودرز. 29

38 ۲-4-5- توده های گرانیتوئیدی توده های گرانیتوئیدی شهرستان الیگودرز دارای طیف ترکیبی گرانودیوریت- لوکوگرانیت هستند و از شمال شرقی تا شمال غربی این شهرستان به صورت نورای قرار دارند. این توده ها در سنگ های دگرگونی مانند اسلیت فیلیت و شیست تزریق شده اند و باعث دگرگونی مجاورتی این سنگ های دگرگونی ناحیه ای شده اند. کانی های عمده این گرانیتوئیدها شامل کوارتز میکا )بیوتیت و مسکوییت( فلدسپات و تورمالین می باشد. در ناحیه مالطالب بیشترین حجم از این سنگ ها مشاهده می شود. این سنگ ها بر اثر فعالیت های تکتونیکی شکستگی های بلوکی را تشکیل داده اند که استخراج آنها را به صورت بلوک های سنگی غیر ممکن می سازد ولی استخراج این ماده معدنی به صورت قواره ای ممکن بوده و می توان آنها را به بازار مصرفی ارائه نمود. شکل 5-5 : نقشه زمین شناسی توده های گرانیتوئیدی الیگودرز ( all,1368.)thiele et 31

39 شکل 5-6 : توده گرانیتوئیدی مالطالب )دید به شمال( سیلیس در اثر تفریق ماگمایی توده های گرانیتوئیدی ناحیه الیگودرز در حاشیه این توده ها توده های سیلیسی همراه پگماتیت ها تشکیل شده است. در بیشتر موارد این توده های سیلیسی در درون سنگهای دگرگونی مانند اسلیت فلیت و شیست تزریق شده اند و به صورت توده های سفید مشخص می باشند. این توده ها در اطراف مالطالب چمن سلطان ورچه دهنو و سایر مناطقی که توده های گرانیتوئیدی رخنمون دارند تشکیل شده اند. شکل 7-5 : توده سیلسی ناحیه ورچه در شمال الیگودرز. 31

40 فلدسپات در حاشیه توده های گرانیتوئیدی ناحیه مالطالب چمن سلطان ورچه دهنو و سایر مناطقی که توده های گرانیتوئیدی رخنمون دارند. سنگ های پگماتیتی در داخل سنگ های دگرگونی جایگیری کرده اند. این پگماتیت ها شامل درشت بلورهای از کانیهای فلدسپات کوارتز و میکا و تورمالین می باشند. در بعضی مناطق میزان کانی های فلدسپات از سایر کانیها بیشتر می باشد به گونه ای که حجم اصلی سنگ را به خود اختصاص داده اند. ذخایری از این ماده معدنی در اطراف توده های گرانیتوئیدی ناحیه مورد مطالعه به ویژه در مناطق جنوب الیگودرز وجود دارد هورنفلس شکل 5 - : 8 رخنمون ماده معدنی فلدسپات در درون سنگ های دگرگونی. درحین جایگیری سنگ های گرانیتوئیدی در درون سنگهای دگرگونی ناحیه ای مانند اسلیت فیلیت و شیست این سنگ ها دچار دگرگونی های مجاورتی شده اند و ترکیب کانی شناسی و ساختاری آنها دگرگون یافته است. هورنفلس های ناحیه مورد مطالعه بیشتر در اطراف روستای مالطالب و روستای کوره چی در کوه ریواس قرار دارند. در این ناحیه فیلیت های دگرگونی ناحیه ای بر اثر دمای حاصل از توده های گرانیتوئیدی به هورنفلس تبدیل شده اند. این سنگ ها داری استحکام و مقاومت فشارشی باالی می باشد که در بیشتر موارد می توانند به صورت قواره ای برای سنگ تزئینی یا به صورت سنگ الشه استخراج گردند. 32

41 الف ب شکل 3-5 : سنگ های هورنفلس کوه ریواس )شمال غرب الیگودرز( خاک رس بخش گسترده ای از شهرستان الیگودرز در زون دگرگونی- ماگمایی سنندج سیرجان قرار دارد. این زون داری سنگ های دگرگونی با سنگ مادر رسی مانند اسلیت فلیت و شیست و یا سنگ های آذرین می باشد که بیشتر در نیمه شرقی این شهرستان گسترش دارند. این سنگها در اثر عوامل جوی دچار فرسایش گسترده ای شده و توسط عوامل فیزیکی انتقال دهنده به درون نواحی پست تر دشت الیگودرز انتقال یافته اند و ذخایر بزرگی از رس را به وجود آورده اند که در صورت اکتشاف و بهره برداری می توان در صنایع مختلف به ویژه صنعت کاشی و سرامیک مورد استفاده قرار گیرند قیر طبیعی در بخش زز و ماهرو شهرستان الیگودرز سازندهای رسوبی مزوزوییک و سنوزوییک زون زاگرس چین خورده قرار دارند. این سازندها به عنوان سنگ منشا و یا سنگ مخزن نفت زاگرس شناخته می شوند. یکی از سازندهای این ناحیه سازند امیران می باشد. رنگ عمومی این سازند سبز تیره تا سبز زیتونی است و بر پایه فسیل ه یا موجود سن آن را از کرتاسه باال تا پالئوسن اعالم کرده اند. این سازند شامل 33

42 تناوبی از ماسه سنگ شیل مارن و در بعضی موارد آهک های نازک الیه می باشد. این سازند در بعضی مناطق لرستان مانند کوهدشت سپیدشت پل دختر و زز و ماهرو دارای رگه های از قیر طبیعی می باشد سازند گچساران سازند گچساران یکی از سازندهای سنوزوییک زاگرس می باشد که در زون زاگرس چین خورده رخنمون دارد. این سازند بر روی سازند آهکی آسماری و در زیر مارن و ماسه سنگ های سازند آغاجاری قرار دارد. بخش گسترده ای از این سازند دارای الیه های گچ و نمک می باشد. در شهرستان الیگودرز این سازند در بخش زز و ماهرو گستردگی دارد و دارای ذخایری از نمک و گچ می باشد. این سازند همچنین می تواند برای مواد معدنی استرانسیوم لیتیم سزیم پتاسیم سدیم بور و نیترات مورد اکتشاف و بررسی قرار گیرد کربنات کلسیم معادن مرمر شهرستان الیگودرز عمدتا دارای کربنات کلسیم با خلوص باال می باشند به گونه ای که خلوص آن در بعضی موارد به 38 درصد کربنات کلسیم می رسد. در بخش های از این معادن بر اثر فعالیتهای تکتونیکی ماده معدنی به حدی خرد شده می باشد که استخراج آن برای سنگ های تزئینی امکان پذیر نمی باشد. ولی می توانند به عنوان ماده معدنی کربنات کلسیم استخراج گردد. از دیگر منابع این ماده معدنی می توان به پودر کربنات کلسیم حاصل از برش سنگهای تزئینی در کارخانه های سنگ بری این شهرستان اشاره کرد که در اطراف این کارخانه ها انباشته شده است سنگ الشه در بیشتر معادن و مناطقی که سنگ های چینی و گرانیتی قابل استخراج برای سنگ های تزئینی نبوده از بلوک های کوچک و خرد شده این سنگ ها می توان به صورت الشه و مالون استفاده کرد. از دیگر منابع سنگ الشه سنگ های رسوبی در بخش زز و ماهرو و دامنه کوه های اشترانکوه و تمندر می باشد. همچنین ذخایر سنگ های اسلیت و فیلیت در شرق شهرستان می توانند به عنوان سنگ الشه مورد بهره برداری قرار گیرند باریت کانسار باریت فرسش با میزبان کربناته آهک دولومیتی در 45 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان الیگودرز نزدیک روستای فرسش قرار دارد و از نظر ساختاری در زون سنندج- سیرجان واقع شده است. این کانسار تنها کانسار شناخته شده باریت در استان لرستان می باشد که به صورت رگه ای رگچه ای شکافه پرکن توده ای و جانشینی در امتداد شکستگی ها گسل ها و زون ه یا برشی سنگ آهک های این ناحیه تشکیل شده است. همچنین براساس مطالعات زمین شناسی کانی سازی مس در درون این کانسار دیده مشاهده گردیده است. 1۲-4-5- گرافیت 34

43 در اطراف روستای مالطالب در شمال غربی شهرستان الیگودرز در درون سنگ های دگرگونی )فیلیت و شیست( این ناحیه ماده معدنی گرافیت وجود دارد. 6- بروجرد 1-6- موقعیت جغرافیایی شهرستان بروجرد شهرستان بروجرد از شهرهای قدیمی در غرب ایران و شرق لرستان و شمال دشت حاصلخیز واقع شده است. قلل مرتفع گر ین از مجموعه رشته کوه ه یا زاگرس مانند نواری شمال غربی تا جنوب شرقی آن را در بر گرفتهاند و چشمه های دائمی متعددی که از دامنه این کوه جاری است. در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش اساسی داشتهاند. شهرهای مالیر و نهاوند در استان همدان شازند در استان مرکزی و نیز درود خرمآباد و الشتر در استان لرستان در مجاورت بروجرد قرار دارند. قرارگیری بر سر شاه راه تهران - خوزستان همچنان یکی از عوامل رونق اقتصادی منطقه به شمار میرود. است شهرستان بروجرد دارای 186 روستای دارای سکنه است و 1616 کیلومتر مربع مساحت دارد و از دو بخش مرکزی و اشترینان و 7 دهستان تشکیل شدهاست. بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت شهرستان بروجرد در سال 1931 برابر با نفر بوده لرستان که 13 9 درصد جمعیت استان لرستان را شامل می شود. به این ترتیب شهرستان بروجرد دومین شهرستان پرجمعیت استان بعد از خرم آباد محسوب می شود. به این ترتیب بروجرد از نظر میزان جمعیت سی و سومین شهر بزرگ ایران به حساب میآید. عالوه بر رونق کشاورزی و دامپروری در منطقه شهر بروجرد بطور سنتی یکی از قطبه یا داد و ستد در منطقه غرب ایران به حساب میآید و بازار این شهر همچنان بزرگ و پر رونق است. بیشتر مردم شهرستان بروجرد به ویژه ساکنان شهر بروجرد و روستاهای شمال آن با گویش بروجردی سخن میگویند. این گویش با تفاوت ه یا میان جزئی مردم شهرستانه یا نهاوند و مالیر و مناطق مجاور رواج دارد. شهرستان بروجرد بین عرضهای شمالی حد اقل 99 درجه و 96 دقیقه و حداکثر 94 درجه و 6 دقیقه و طول شرقی و داخل 48 درجه و 27 دقیقه و حداکثر 43 درجه و 27 دقیقه قرار دارد. این منطقه مشتمل بر کوه ه یا سیالخور در مرکز و پیشکوهه یا داخلی زاگرس در شرق و شمال است. کوه ه یا مرتفع زاگرس در غرب و جنوب دشت بلند زاگرس بصورت نواری از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شدهاند و مرز طبیعی بین دشت سیالخور و سرزمین تاریخی لرستان به حساب میآیند. رشته کوه بزرگ گرین با طول 181 کیلومتر بخشی از زاگرس مرتفع است که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است. پستترین ناحیه در دشت سیالخور با ارتفاع تقریبی 1511 متر قرار دارد. گلرود تیره ماربره و تهیج رودهای شهرستان بروجردند که از سرابها و چشمهه یا مانند سراب ونایی زارم کرتول زرشکه سفید پنبه جانیزه و چشمهه یا دره خونی سرچشمه میگیرند. فراوان منطقه بروجرد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد است که حداکثر دمای آن گاه به 41 و حداقل آن به 21 درجه زیر صفر میرسد. میزان بارندگی این شهرستان 481 میلی متر در سال است که در فصول سرما بارشها بیشتر بصورت برف میباشند. از معادن این شهرستان می توان به معادن سنگ گرانیت مرمر فلدسپات و سیلیس اشاره کرد که بیشتر در شرق و جنوب شرقی این شهرستان قرار دارند و عمدتا با باتولیت بروجرد در زون آذرین دگرگونی سنندج - سیرجان مرتبط هستند. 35

44 ۲-6- زمین ریخت شناسی بروجرد شکل 1-6 : موقعیت جغرافیایی شهرستان بروجرد. این ناحیه از نظر تقسیمات زمین شناسی ایران بخشی از زون ماگماتیسم-دگرگونی سنندج- سیرجان ( Setudinia, Stocklin and ) 1372 و زاگرس مرتفع می باشد. واحدهای سنگی زون ماگماتیسم-دگرگونی سنندج- سیرجان این ناحیه شامل سنگهای ولکانیکی سنگهای گرانیتوئیدی سنگ های دگرگونی و آهکهای دگرگون شده می باشد که تحت فرآیندهای تکتونیکی قرار گرفته اند و بسیار خردشده می باشند al.,2117( )Khalaji et روند کلی این زون از زون زاگرس تبعیت می کند )احمدی خلجی 1985 (. سنگ های زون زاگرس در این ناحیه شامل سازندهای رسوبی می باشند. 36

45 شکل 2-6: نقشه زمین شناسی دشت سیالخور و ارتفاعات همجوار. شکل 9-6 : نقشه ماهواره ای شهرستان بروجرد همراه با ایندکس های 1:

46 3-6- منابع معدنی فلزی مس سنگهای ولکانیکی اطراف روستای نلخاص در جنوب شرقی بروجرد شامل آندزیت و دایکهای دلریتی می باشند. بیشترین حجم سنگهای آذرین ناحیه مورد را سنگ های آندزیتی تشکیل می دهند که به رنگ خاکسترس و ارغوانی دیده می شوند. این سنگ های به عنوان سنگ میزبان کانه زایی مس دارای روند شمال غربی-جنوب شرقی می باشند که از روند کلی زون سنندج-سیرجان پیروی می کنند که توسط سنگهای آهکی دگرگون شده )مرمر( پوشیده شده اند. در بعضی مناطق در درون سنگ های آندزیت ها کانی های سولفیدی وجود دارند که در درون آنها کالکوپیریت ها از درون به ماالکیت و آزوریت تبدیل شده اند. همچنین در درون رگه های سیلیسی کانی های پیریت به صورت درشت بلورهای تا ریز دانه خرد شده وجود دارد که نشانه تاثیر فعالیت های تکتونیکی می باشد. شکل 4-6 : سنگهای آندزیتی که توسط آهک دگرگون شده پوشیده شده اند. شکل 5-6 : کانه زایی مس به صورت کانی ماالکیت در سنگهای آندزیتی. 38

47 ۲-3-6- طال منطقه محسن ابن علی در جنوب شرق شهرستان بروجرد درشمال غرب پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. اغلب سنگ های رخنمون یافته در این منطقه توالی آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده )رخساره شیست سبز( به سن تریاس است. مطالعات کانی سنگین به همراه آنالیز عناصرکمیاب جز غیرمغناطیسی آن ویژگی های زمین شناسی ناحیه منشا را مشخص نموده است. در مطالعات کانی سنگین کانیهای طال استیبنیت سولفور اورپیمان ماالکیت و پیریت مشاهده شده است. کانیهای سنگین مشاهده شده بر واحدهایی با دگرسانی های متفاوت و پهنه های کانه دار منطبق می باشند. حاصل مطالعات لیتوژئوشیمیایی در منطقه دو نتیجه مهم داشته است: ابتدا بررسی الگوی توزیع عناصر فرعی کمیاب و معرفی منطقه آنومال. دوم بررسی ترکیب و الگوی هاله های ژئوشیمیایی اولیه و مدل منطقه بندی به منظور پیش بینی احتمال کانی سازی طال در منطقه. بر این اساس آنومالی طال در وسط شبکه لیتوژئوشیمیایی درجهت عمود بر امتداد واحدهای سنگی در متاولکانیکهای حدواسط- بازیک با دگرسانیهای کلریتی- کربناتی سیلیسی و هماتیتی مشخص شده است. با توجه به تطابق نتایج مطالعات کانی سنگین مطالعات لیتوژئوشیمیایی و بررسی های صحرایی احتمال پتانسیل کانی سازی طال در منطقه مطالعاتی وجود دارد تنگستن کمپلکس کمپلکس گرانیتوئیدی بروجرد عمدت ا از سه واحد کوارتز دیوریت گرانودیوریت و مونزوگرانیت تشکیل شده است که استوکهایی از جنس گرانیت اسفن دار دایک ها پگماتیتی و آپلیتی و رگههای کوارتز - تورمالینی مینرالیزه آنها را همراهی میکنند. رگههای کوارتز - تورمالینی با ضخامت حدود 5/1 تا 2 متر و روند عمومی شمال غرب - جنوب شرق توده گرانیتی و سنگهای رسوبی - دگرگونی میزبان را قطع کردهاند. کانیهای نظیر کوارتز تورمالین بیوتیت کلسیت و دولومیت بخش گانگ و شئلیت ارسنوپیریت پیریت پیروتیت کالکوپیریت کوولیت ماالکیت آزوریت آسفالریت و گوتیت از ارکان این رگهها را تشکیل میدهند. شئلیت بهصورت کان اولیه و با منشأ هیدروترمال احتماال از نوع ماگمای بوده و همراهی آن با تورمالین آرسنو پیریت کالکوپیریت و پدیده اکسولوشن در آسفالریت و وجود شکستگیهای فراوان در پیریت و ارسنوپیریت با بافت کاتاکالستیک نشانگر تشکیل شئلیت در دما و فشار باال میباشد منابع معدنی غیر فلزی آهک های مرمری رسوبات آهکی با الیه بندی نامنظم در اثر دگرگونی به مرمر ریز بلور های با باندهای تیره و سفید تبدیل شده اند. بیشترین حجم از این مااده معدنی در شرق و جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد. در بعضی مناطق مانند اطراف گوشه محسن بن علی این سنگ ها به عنوان سنگ تزئینی استخراج می شوند. این معادن اکثر در رابطه با دگرگونی باتولیت بروجرد بوده و در حاشیه سنگ های گرانیتوئیدی شرق بروجرد قرار دارند. 39

48 ۲-4-6- توده های گرانیتوئیدی کمپلکس گرانیتوئید ی بروجرد با سن ژوراسیک میانی ) 171 میلیون سال ) و وسعتی حدود 181 تا 211 کیلومترمربع بخشی از زون سنندج - سیرجان را در غرب ایران تشکیل داده است. کمپلکس کمپلکس گرانیتوئید ی بروجرد عمدتا از سه واحد کوارتز دیوریت گرانودیوریت و مونزوگرانیت تشکیل شده است. همچنین در این توده ها انواع آنکالوهای مافیک و فلسیک وجود دارد و فازهای تاخیری پگماتیت و رگه های کوارتز نیز درآنها تزریق شده است. در بعضی مناطق که شکستگی این سنگ ها کم می باشد سنگ ها به عنوان سنگ تزئینی برش زده شده و روانه بازار می گردند سیلیس در اثر تفریق ماگمایی توده گرانیتوئیدی بروجرد در حاشیه این توده ذخایر سیلیسی همراه پگماتیت ها تشکیل شده است. در بیشتر موارد این توده های سیلیسی در درون سنگهای دگرگونی مانند اسلیت فلیت و شیست تزریق شده اند و به صورت توده های سفید مشخص می باشند. از ذخایر سیلیسی شهرستان بروجرد می توان به توده های سیلیسی رخنمون یافته در اطراف روستای گوشه محسن بن علی روستای کله جوب هزار جریب گاومیر و کهریز اشاره کرد. شکل 6-6 : دور نمایی کلی از ارتفاعات گرانیتوئیدی درمنطقه مورد مطالعه)دید به سمت شرق(. 41

49 فلدسپات معادن فلدسپات مهم شهرستان بروجرد در شمال شرقی این شهرستان واقع شده اند این ذخایر مربوط توده گرانیتوئیدی بروجرد بوده و متعلق به زون سنندج- سیرجان می باشند. فلدسپاتها بر اساس ترکیب شیمیایی به دو گروه فلدسپات آلکالن و فلدسپاتهای پالژیوکالز تقسیم میشوند. این کانسار حاصل تفریق در بخشهای فوقانی ماگمای ریولیتی و دارای ترکیب پتاسیک و تا حدودی سدیک میباشد. کانیهای تشکیلدهنده کانسارهای فلدسپات این شهرستان شامل: پالژیوکالز کوارتز آلکالی فلدسپار بیوتیت اسفن زیرکن و آپاتیت میباشد خاک رس توده باتولیتی گرانیتوئیدی برجرد یکی از بزرگترین توده سنگ های آذرین زون سنندج - سیرجان می باشد این توده با توجه به سن 171 میلیون ساله خود دچار دگرسانی های گسترده ای شده است. و در بعضی مناطق حاشیه توده ذخایر رسی حاصل از تجزیه کانی های فلدسپاتی این توده تشکیل شده است عالوه بر این با توجه به قرار گیری بخش عمده ای از این این شهرستان در زون سنندج سیرجان سنگ های دگرگونی با سنگ مادر رسی مانند اسلیت فلیت و شیست بر اثر عوامل جوی دچار فرسایش گسترده ای شده و توسط عوامل فیزیکی انتقال دهنده به درون نواحی پست تر انتقال یافته اند و ذخایر بزرگی از رس را به وجود آورده اند که در صورت اکتشاف و بهره برداری می توان در صنایع مختلف به ویژه صنعت کاشی سرامیک و آجر مورد استفاده قرار گیرند کربنات کلسیم معادن عمده سنگ مرمر شهرستان بروجرد عمدتا دارای کربنات کلسیم با خلوص باال می باشند به گونه ای که خلوص آن در بعضی موارد به 38 درصد کربنات کلسیم می رسد. این معادن اکثر در رابطه با دگرگونی باتولیت بروجرد بوده و در حاشیه سنگ های گرانیتوئیدی شرق بروجرد قرار دارند در بخش های از این معادن )همانند معادن متروک مرمر اطراف روستای نلخاص( بر اثر فعالیتهای تکتونیکی ماده معدنی به حدی خرد شده می باشد که استخراج آن برای سنگ های تزئینی امکان پذیر نمی باشد. ولی می توانند به عنوان ماده معدنی کربنات کلسیم استخراج گردد. از دیگر منابع این ماده معدنی می توان به پودر کربنات کلسیم حاصل از برش سنگهای تزئینی در کارخانه های سنگ بری این شهرستان اشاره کرد که در اطراف این کارخانه ها انباشته شده است سنگ الشه در بیشتر معادن و مناطقی که سنگ های مرمری و گرانیتی قابل استخراج برای سنگ های تزئینی نبوده از بلوک های کوچک و خرد شده این سنگ ها می توان به صورت الشه و مالون استفاده کرد. از دیگر منابع سنگ الشه سنگ های رسوبی در جنوب شهرستان و در کوه های گرین می باشد. همچنین ذخایر سنگ های اسلیست و فیلیت که دارای استحکام الزم می باشند در زون سنندج سیرجان این شهرستان می توانند به عنوان سنگ الشه مورد بهره برداری قرار گیرند تالک محدوده کانه زایی تالک داالیون در 91 کیلومتری جنوب باختری شهرستان بروجرد و در بخش شرقی نقشه یکصد هزار بروجرد واقع شده است. از نظر زمین شناسی محدوده فوق و کانه زایی تالک در واحدهای آهک های دولومیتی متامورف که در بخش های مرکزی و غربی به همراه اسلیت و آندزیت ها تحت تاثیر فاز دگرگونی قرار دارد که به شدت تکتونیزه شده است. از مطالعات تجزیه شیمیایی و 41

50 کانی شناسی و نتایج به دست آمده می توان چنین استنباط کرد که در مرز توده های آذرین درونی )گرانیتوئید های بروجرد( با آهک های دلومیتی در اثر هجوم محلول های گرم باقیمانده از مراحل انتهایی تبلور ماگمایی که این سیاالت اسیدی و غنی از سیلیس می باشد هورنفلس ها با پیشرفت تاثیر دگرگونی مجاورتی سنگ ها فابریک گرانو بالستیک به خود می گیرند و فولیاسیون در آنها حذف می شود در نتیجه سخت و متراکم می گردند. این سنگ ها نسبت به شیست ها گسترش کمتری دارند و اغلب در نواحی شمال شمال شرق و شرق منطقه رخنمون دارند و در بخش های جنوبی به ندرت دیده می شوند. ترکیب این سنگ ها در جاهای مختلف متفاوت است بطوریکه در بعضی نقاط در بخش شمالی حاوی سیلیمانیت منشوری هستند در حالیکه در بخش های جنوبی بیشتر حاوی کردیریت و آندالوزیت می باشند که می تواند ناشی از متفاوت بودن ترکیب سنگ اولیه و شرایط الزم برای تشکیل این کانی ها باشد. 7- پلدختر 1-7- موقعیت جغرافیایی شهرستان پلدختر شهرستان پلدختر یکی از شهرستان های استان لرستان است که در جنوب این استان قرار گرفتهاست. این شهرستان دارای آب و هوای معتدل در زمستان و گرم در تابستان است. مرکز این شهرستان شهر پلدختر است. شهرستان پلدختر در حدود 111 کیلومتری جنوب باختری خرمآباد واقع شده و شهرستان مرزی بین استانهای لرستان و ایالم است. محدوده این شهرستان قبال از توابع بخش مالوی خرمآباد بود اما در حال حاضر خود به یک شهرستان تبدیل شده و مرکز آن شهر پلدختر است. پلدختر حدود 45 کیلومتر با شهرستان درهشهر از استان ایالم فاصله دارد. نام این شهرستان از نام پل بزرگ و محکمی که از روزگار ساسانیان به جا مانده گرفته شدهاست. هم اکنون ستونهای تخریب شده از این پل که بر روی رودخانه زده شده قابل رویت بوده و کنگره آن که جاده سراسری از زیر آن رد میشود همچنان پا بر جاست. مرکز شهرستان پلدختر از نظر جغرافیایی در 47 درجه و 42 دقیقه درازای خاوری و 99 درجه و 3 دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع 661 متری از سطح دریا قرار دارد. پلدختر یک شهرستان کوهستانی و در میان کوه های سریه فلک کشیده زاگرس واقع شده است. آب و هوای آن نسبتا گرم و نیمه خشک است و بیشترین درجه گرما 42 درجه در تابستان کمترین دما 11- درجه در زمستان و مقدار بارش ساالنه بطور متوسط 451 میلیمتر است. شهرستان پل دختر از شمال و خاور به شهرستان خرمآباد از شمال و شمال باختری به شهرستان کوهدشت از جنوب به استان خوزستان و ایالم محدود میباشد. راه اصلی خرمآباد - اندیمشک از شهرستان پل دختر میگذرد. از این شهرستان به سوی شمال تا خرمآباد حدود 111 کیلومتر و به سوی جنوب خاوری تا اندیمشک حدود 112 کیلومتر فاصلهاست. تاالب های زیبای پلدختر )19 تاالب( غار مشهور و باستانی کلماکره پلکلهر یا»مملو«گورستان چشمک و مقبره حیاتالغیب از مهمترین مکانهای دیدنی و تاریخی شهرستان پلدختر به شمار میآیند. 42

51 شکل 7-1 : موقعیت شهرستان پلدختر در استان لرستان. ۲-7- زمین ریخت شناسی پلدختر از نظر زمین شناسی شهرستان پل دختر در زون زاگرس چین خورده قرا دارد. این شهرستان به همراه شهرستان کوهدشت تنها شهرستان های استان بوده که فاقد سنگ های آذرین و دگرگونی می باشند. واحد های سنگی این شهرستان شامل سنگ های رسوبی سازند های سنوزوئیک و مزوزوئیک می باشد که در طی فرآیندهای تکتونیکی مختلف دچار شکستگی و چین خوردگی شده اند. 43

52 شکل 7-2 : نقشه واحدهای زمین شناسی پلدختر. 44

53 3-7- منابع غیر فلزی شکل 9-7 : نقشه ماهواره ای شهرستان پل دختر همراه با ایندکس های 1: قیر طبیعی سنگ در بر گیرنده قیر طبیعی در شهرستان پلدختر همچون دیگر نواحی لرستان سازند امیران می باشد. بیشترین میزان قیر در این شهرستان در اطراف بخش معموالن قرار دارد که دارای کیفیت مناسبی می باشد ۲-3-7- اکسیدهای آهن اکسید های آهن در این شهرستان شامل سازند کشکان می باشد که عالوه بر اکسید آهن دارای مقادیر باالی از سیلیس می باشد که بیشتر در نواحی شمالی و اطراف معموالن گسترش دارند که می توانند در صنایع نسوز سیمان و غیره مورد استفاده قرار گیرند. 45

54 سازند گچساران سازند گچساران یکی از سازندهای سنوزوئیک زاگرس می باشد که در زون زاگرس چین خورده رخنمون دارد. این سازند بر روی سازند آهکی آسماری و در زیر مارن و ماسه سنگ های سازند آغاجاری قرار دارد. بخش گسترده ای از این سازند دارای الیه های گچ و نمک می باشد. در شهرستان پلدختر بیشترین حجم سازند گچساران این سازند در نواحی غربی و جنوبی پراکندگی دارد که عمدتا از گچ و مارن تشکیل شده است. سازند گچساران در این شهرستان دارای حجم و ضخامت بیشتری نسبت به سایر شهرستان ها می باشد و همچنین میزان گچ آن دارای کیفیت بیشتری می باشد. در این شهرستان چندین معدن فعال گچ قرار دارد که ماده معدنی از این معادن به کارخانه گچ آریا گچ پلدختر منتقل می شود. این سازند همچنین می تواند برای مواد معدنی استرانسیوم لیتیم سزیم پتاسیم سدیم بور و نیترات مورد اکتشاف و بررسی قرار گیرد شیل سازندهای امیران و گورپی دو سازند مهم در استان لرستان می باشند که بخش عمده ای از این سازندها را واحدهای شیلی تشکیل می دهد. شیل های این سازند به خصوص سازند امیران در این ناحیه گسترش زیادی دارد. رس های این سازندها می توانند به عنوان منبع رس برای صنایع مختلف از جمله صنایع آجر باشد سنگ الشه با توجه به گستردگی و پراکندگی سازندهای رسوبی ایالم شهبازان و آسماری این سنگ ها می توانند ذخیره مناسیبی برای تامین سنگ الشه و مالون شهرستان به شمار آیند دولومیت سازند شهبازان با 999 متر آهکی دولومیتی در زیر سازند آسماری و روی سازند کشکان قرار دارد این سازند می تواند یکی از ذخایر مناسب برای سنگ های دولومیتی باشد. 8- درود 1-8- موقعیت جغرافیایی شهرستان درود شهرستان دورود در شرق استان لرستان و مرکز آن شهر دورود است. مساحت شهرستان دورود 1926 کیلومتر مربع است که 4/7 خاک لرستان را شامل میشود. این شهرستان از شمال به شهرستان بروجرد و شهرستان شازند از شرق به شهرستان ازنا از جنوب به شهرستان الیگودرز و از غرب به شهرستان خرمآباد محدود است. آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و متوسط بارش ساالنه آن 671 میلی متر است. این شهرستان تا سال 1968 بخشی از شهرستان بروجرد محسوب می شد. مردمانش با لهجهه یا مهمترین آنها لری بختیا یر و لری لرستانی است. مختلفی صحبت میکنند که 46

55 شهرستان دورود در دامنه اشترانکوه قرار گرفته است. دو سر شاخه رود دز یکی از شمال و یکی از شرق در دورود به هم میپیوندند و با نام رود سزار سرچشمه اصلی رود دز میشوند. بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت شهرستان دورود در سال 1931 برابر با نفر بوده است. از این تعداد نفر در نقاط شهری و بقیه در مناطق روستایی ساکن هستند. تعداد خانوارهای این شهرستان نفر است. این شهرستان یکصد و دهمین شهرستان پرجمعیت کشور است. این شهرستان بر سر مسیر راه آهن سراسر تهران جنوب قرار گرفته است. ایستگاه راه آهن در مرکز شهر قرار دارد و از نظر موقعیت تقریبا در میانه مسیر تهران به خرمشهر قرار گرفته است. دورود بر سر مسیر خرمآباد به اصفهان قرار گرفته و فاصله آن تا مرکز استان 86 کیلومتر است. در تاریخ 91 مارس 2116 میالدی برابر با 11 فروردین 1985 ساعت 5 بامداد زلزله ای با بزرگی 6/1 ریشتر شهرستان ه یا لرستان و استانهای همجوار را تکان داد که مخربترین زمین لرزه سال در کشور بود. این زمین لرزه با دو پیشلرزه و بیش از یکصد و پنجاه پسلرزه همراه بود. طبق آمار اعالم شده این زلزله کمتر از 111 کشته داشت و 41 روستا در اثر آن خراب شدهاست. مرکز زمین لرزه روستای درب آستانه شهرستان بروجرد در 91 کیلومتری جنوب بروجرد و بر ر یو گسل بزرگ دشت سیالخور بود. ۲-8- زمین ریخت شناسی درود شکل 1-8 : موقعیت جغرافیایی شهرستان دورود. شهرستان درود از نظر تقسیمات زمین شناسی ایران بخشی از زون ماگماتیسم-دگرگونی سنندج- سیرجان ( and Stocklin Setudinia, 1372 ) و زاگرس مرتفع می باشد. واحدهای سنگی زون ماگماتیسم-دگرگونی سنندج- سیرجان این ناحیه شامل سنگهای ولکانیکی سنگهای گرانیتوئیدی سنگ های دگرگونی و آهکهای دگرگون شده می باشد که تحت فرآیندهای تکتونیکی قرار گرفته اند و بسیار خردشده می باشند روند کلی این زون از زون زاگرس تبعیت می کند. سنگ های زون زاگرس در این ناحیه شامل سازندهای رسوبی می باشند. 47

56 شکل 2-8 : نقشه زمین شناسی دشت سیالخور و ارتفاعات همجوار. شکل 9-8 : نقشه ماهواره ای شهرستان درود همراه با ایندکس های 1:

57 3-8- منابع معدنی فلزی مس اندیس های از کانه زایی مس در ناحیه درود مشاهده شده است که از آن جمله می توان به اندیس دره تخت کمندان عزیز آباد کلک و نصرت آباد اشاره کرد. این اندیس ها از لحاظ ساختاری در زون سنندج -سیرجان قرار گرفته اند. در این ناحیه سنگهای آذرین از نوع آتشفشانی و از نوع آندزیتی میباشند. سنگهایى که در منطقه برونزد دارند شامل سنگهاى آهکى - دولومیتى ولکانیکى و ولکانوکالستیک تریاس و ژوراسیک-کرتاسه و ائوسن مىباشد. سنگهاى ولکانیکى منطقه شامل ترمهاى آندزیت داسیت بازالت آندزیت بازالتى مىباشد. در بین این سنگها نوع آندزیت فراوانى بیشترى دارد ولکانوکالستیکها نیز شامل انواع توف آگلومرا مىباشد که توفهاى لیتیک از گسترش بیشترى برخوردار هستند. این سنگها در حد رخساره شیست سبز دگرگون شدهاند. از نظرکانی زایی کانی های کالکوپیریت کالکوسیت بورنیت ماالکیت آزوریت مگنتیت و لیمونیت مهمترین کانیهای منطقه می باشند که به صورت رگچه ای نمود دارند. از نظر دگرسانی سرسیتی شدن اپیدوتی شدن و کلریتی شده اند و دگرسانی های غالب در منطقه هستند. ۲-3-8- کانی سازی چند فلزی ناحیه مروک در ناحیه مروک کانی زائی شئلیت در شش افق با دو رخساره متفاوت دیده می شود و تقریبا در اغلب رخساره های سنگی در این محدوده آنومالی عناصری از قبیل مس مولیبدن تنگستن و قلع وجود دارد. کانه های اصلی شامل: پیریت پیروتیت ایلمنیت مولیبدنیت شئلیت کالکوپیریت ارسنوپیریت و کاستریت بوده که در ارتباط با توده نفوذی گرانیتوییدی مروک می باشد منابع معدنی غیر فلزی آهک های مرمری رسوبات آهکی با الیه بندی نامنظم در اثر دگرگونی به مرمرریز بلور های با باندهای تیره و سفید تبدیل شده اند. بیشترین حجم از این ماده معدنی در شمال و شمال غرب شهرستان درود قرار دارد. آنجائیکه فعالیت تکتونیکی در این ناحیه نسبتا زیاد بوده لذا شکستگی ناحیه ای وجود دارد. ۲-4-8- توده های گرانیتوئیدی توده گرانیتوئیدی گوشه به عنوان بخش کوچکی از زون سنندج-سیرجان به صورت کوچک و مجزا و کم و بیش به شکل مدور در بخش جنوبی توده اصلی گرانیتوئیدی بروجرد برونزد دارد. ترکیب سنگهای این توده از گرانیت تا گرانودیوریت متغیر بوده و بصورت دانه ریز در حاشیه تا دانه درشت در مرکز دیده می شوند و دارای بافت پورفیروئید با بلورهای درشت فلدسپار در مرکز تا گرانوالر در حاشیه هستند و کانی های اصلی تشکیل دهنده آنها شامل بیوتیت پالژیوکالز کوارتز و آلکالی فلدسپار است. این توده مهمترین ذخیره قابل استخراج به صورت بلوکی در اسان ارستان بوده و نسبت به سایر توده های گرانیتوئیدی شکستگی کمتری دارد. 49

58 شکل 4-8: سنگ های گرانیتوئیدی و دگرگونی ناحیه سد مروک سیلیس در اثر تفریق ماگمایی توده های گرانیتوئیدی ناحیه شرق لرستان در حاشیه این توده ها ذخایر سیلیسی همراه پگماتیت ها تشکیل شده است. در بیشتر موارد این توده های سیلیسی در درون سنگهای دگرگونی مانند اسلیت فلیت و شیست تزریق شده اند و به صورت توده های سفید مشخص می باشند. از ذخایر سیلیسی شهرستان درود می توان به توده های سیلیسی رخنمون یافته در اطراف گرانیتوئید مروک اشاره کرد که در حجم قابل توجه ای از ناحیه شمال درود گسترش دارند فلدسپات در اطراف توده گرانیتوئیدی مروک رخنمونی از ماده معدنی فلدسپات مشاهد نمود که در مناطق پگماتیتی تشکیل شده اند که در صورت اکتشاف می توانند یکی از منابع مهم فلدسپات استان لرستان به شمار آیند خاک رس زون سنندج سیرجان در شهرستان دورود دارای سنگ های دگرگونی با سنگ مادر رسی مانند اسلیت فلیت و شیست و یا سنگ های آذرین می باشد این سنگها در اثر عوامل جوی دچار فرسایش گسترده ای شده و توسط عوامل فیزیکی انتقال دهنده به درون نواحی پست تر دشت سیالخور انتقال یافته اند و ذخایر بزرگی از رس را به وجود آورده اند که در صورت اکتشاف و بهره برداری می توان در صنایع مختلف به ویژه صنعت کاشی و سرامیک مورد استفاده قرار گیرند. 51

59 کربنات کلسیم معادن سنگ مرمر شهرستان درود عمدتا دارای کربنات کلسیم با خلوص باال می باشند به گونه ای که خلوص آن در بعضی موارد به 38 درصد کربنات کلسیم می رسد. در بخش های از این معادن بر اثر فعالیتهای تکتونیکی ماده معدنی به حدی خرد شده می باشد که استخراج آن برای سنگ های تزئینی امکان پذیر نمی باشد. ولی می توانند به عنوان ماده معدنی کربنات کلسیم استخراج گردد. از دیگر منابع این ماده معدنی می توان به پودر کربنات کلسیم حاصل از برش سنگهای تزئینی در کارخانه های سنگ بری این شهرستان اشاره کرد که در اطراف این کارخانه ها انباشته شده است سنگ الشه در بیشتر معادن و مناطقی که سنگ های چینی و گرانیتی قابل استخراج برای سنگ های تزئینی نبوده از بلوک های کوچک و خرد شده این سنگ ها می توان به صورت الشه و مالون استفاده کرد. از دیگر منابع سنگ الشه سنگ های رسوبی در جنوب شهرستان و در کوه های اشترانکوه می باشد. همچنین ذخایر سنگ های اسلیست و فیلیت که دارای استحکام الزم می باشند در شمال و شمال غربی شهرستان می توانند به عنوان سنگ الشه مورد بهره برداری قرار گیرند تالک ذخایر تالکی که بر اثر فعالیت های متاسموماتیزم در سنگ های آهکی دولومیتی تشکیل می شوند ذخایر تیپ دولومیتی می نامند. بهترین ذخایر تالک از نظر درجه خلوص در این تیپ دیده میشوند. این نوع ذخایر معموال دارای خصوصیات رگهای هستند. از نمونه بارز تالک های تیپ دولومیتی در استان لرستان می توان به تالک تیدار و گنداب اشاره کرد که در شرق شهرستان درود واقع شده اند.در این تیپ ذخایر محلول های دارای اکسید سیلیسیم در روند دگرگونی و در امتداد شکستگی های سنگ میزبان جریان یافته باعث تالکیتیزاسیون دولومیت ها می شوند اکسید آهن معدن اکسید آهن درود در 21 کیلومتری شمال غرب این شهرستان قرار دارد. این کانسار به صورت الیه های از اکسید آهن و گنگلومرای سیلیسی )چرتی( می باشد که ماده معدنی آن جهت تهیه سیمان به کارخانه سیمان دورود فرستاده می شود. 51

60 9- خرم آباد 1-9- موقعیت جغرافیایی شهرستان خرم آباد خرم آباد از نظر زمین شناسی در حدود 99 درجه 23 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه 21 دقیقه طول شرقی واقع بوده و دارای چهار جاده ورودی درجه یک است جاده اول از شمال دومی از شرق سومی از جنوب و جنوب غربی )s-sw( و چهارمی از غرب و جنوب غرب )w-sw( وارد شهر می شوند. در سمت جنوب غرب خرم آباد یک طاقدیس عمده وجود دارد که جنس آن عمدتا در قسمت فوقانی قابل مشاهده از آهک های نازک الیه کرتاسه پایین کشیده شده است. این سنگها در قسمت مجاور خود به آهک های آبی رنگ مربوط به کرتاسه فوقانی می رسد. این دو نوع سنگ مهم ترین سنگهای قدیمی موجود در اطراف شهر خرم آباد هستند و از قسمت شمال غرب به جنوب شرق در امتداد این طاقدیس که حداقل طولی در حدود یکصد کیلومتر دارد موجود می باشند به غیر از سنگ های ذکر شده سایر و سنگ های موجود مربوط به بخش فوقانی دوران سنوزوئیک یعنی کواترنر است که عمدتا مربوط به رسوبات مخروط افکنه و زمین لغزه هستند در اطراف خرم آباد و در فاصله ای دورتر گونه های سنگ ها تنوع زیادی دارند بطوریکه در فاصله 5 کیلومتری شهرستان خرم آباد سنگ های سازند امیران با جنس شیل ماسه سنگ کنگلومرا با زمان تقریبی اواخر کرتاسه فوقانی تا اواخر پالئوسن بعد از آن سازند کشکان با جنس کنگلومرا ماسه سنگ و مارن های قرمز قرار می گیرد. شکل 3-1: موقعیت جغرافیایی شهرستان خرم آباد. 52 ۲-9- زمین ریخت شناسی شهرستان خرم آباد از لحاظ زمین شناسی شهرستان خرم آباد در زون رسوبی زاگرس قرار دارد به گونه ای که کوههای شرق و شمال شرقی این شهرستان بخشی از زاگرس مرتفع می باشند و دیگر نواحی این شهرستان در زون زاگرس چین خورده قرار دارند. زون زاگرس مرتفع که به شدت خورد شده می باشد شامل سازندهای رسوبی مزوزوئیک و واحد آندزیتی چغلوندی می باشد. زون زاگرس چین خورده شامل رخنمونی از سازندهای مزوزوئیک و سنوزوئیک می باشند که در اثر فازهای کوهزایی شدید چین خورده می باشند.

61 شکل 3-2: نقشه زمین شناسی شهرستان خرم آباد. شکل 9-3 : نقشه ماهواره ای شهرستان خرم آباد همراه با ایندکس های 1:

62 3-9- منابع معدنی فلزی مس سنگ های آتشفشانی ناحیه چغلوندی در اطراف روستای کاسیان رخنمون دارند که شامل اندزیت و آندزیت بازالت می باشند. این سنگ ها در بیشتر مناطق دچار دگرسانی شده اند. این سنگ ها داری کانه سازی مس و عناصر همراه مانند طال می باشند. کانه های فلزی مشاهده شده در ناحیه مورد مطالعه شامل ماالکیت کوولیت مگنتیت کالکوپیریت پیریت و اکسیدهای آهن می باشد منابع معدنی غیر فلزی شکل 4-3 : سنگ های آتشفشانی مس دار در ناحیه چغلوندی در اطراف روستای کاسیان. معادن سنگ های تزئینی خرم آباد در قسمت غربی شهرستان و در ناحیه چگنی واقع می باشند. سنگ های تزئینی در این ناحیه شامل آهک های رسوبی آسماری-شهبازان می باشد که به علت برش پذیری و استحکام مناسب در سطح کشور و جهان دارای مقبولیت و شهرت می باشند. بزرگترین معدن این ناحیه معدن درب چاه با 121 تا 151 هزار تن استخراج ساالنه می باشد. 54

63 شکل 3-5: سینه کار ایجاد شده برای استخراج سنگ های گوهره. ۲-3-9- قیر طبیعی قیر های طبیعی خرم آباد جزئی از زون زاگرس چین خورده محسوب می شود و در حوالی شهرستان سپید دشت در جنوب خرم آباد قرار دارد. رخنمون های قیر طبیعی نشان می دهد که تحت تأثیر عوامل زمین ساختی و چینه ای مواد نفتی از طریق درز و شکاف ها از تشکیالت زیرین به باال راه پیدا کرده و تشکیل قیر طبیعی را نموده اند. قیرهای طبیعی مورد مطالعه به طور عمده در درز و شکاف های سازند امیران یافت می شوند. نتایج حاصل از بررسی ژئوشیمیایی و پارامترهای فیزیکی نشان می دهد میزان اکسیژن نمونه ها کم و میزان کربن آنها زیاد بوده و بیانگر کیفیت مطلوب آنها می باشد. همچنین اندازه گیری میزان خاکستر رطوبت و مواد فرار قیر طبیعی منطقه نشان می دهدکه این نمونه ها دارای کیفیت باالیی می باشند. این قیرهای طبیعی به دلیل درصد بسیار کم اکسیژن و انحالل بسیار کم در CS2 جز پیروبیتومن ها محسوب می شوند. آنالیزهای XRF نشان می دهد که نمونه های مورد مطالعه حاوی اکسیدهای فلزی ناچیز بوده و درصد عناصر مضر زیست محیطی در این نمونه ها نیز پایین و قابل اغماض است. پایین بودن نسبت Ni به V نمونه ها حاکی از آنست که سنگ منشأ آنها تا اندازه ای کربناته - شیلی بوده است. بدین ترتیب نتایج حاصل ازاین مطالعات براین امر داللت می کند که منشأ نمونه های ناحیه مورد مطالعه احتماال از سازند گرو می باشد. به عبارت دیگر در حین مهاجرت هیدروکربن ها از سازندهای عمیق تر )سازند گرو( موادآلی موجود در سازندهای جوان تر )سازند گورپی( را نیز شسته و به صورت طبیعی در سطح زمین تجمع یافته است. 55

64 شکل 6-3: قیرهای طبیعی ناحیه سپیدشت )جنوب خرم آباد( نمک الف( معدن نمک آبی رباط )رباط نمكی( این معدن در 24 کیلومتر شمال شهر خرمآباد در نزدیک جادۀ خرمآباد-الشتر و در حاشیة روستای رباط نمکی قرار دارد. معدن نمک آبی رباط در میان سازند گچساران قرار دارد. لیتولوژی عمومی منطقه شامل مارنهای تبخیری الوان )سفید قرمز و سبز( به همراه گچ میباشد.که شورابه های نمکی به داخل حوضچه ها هدایت شده و پس از تبخیر آب نمک از داخل حوضچه ها استخراج می شود. شکل 7-3: حوضچههای استحصال نمک در معدن نمک آبی رباط نمکی. 56

65 ب( معدن نمک روستای نمک الن)سرنمک( این معدن در 26 کیلومتری شمال غرب شهر خرمآباد و در مسیر جادۀ خرمآباد-چغلوندی قرار دارد و در مجاورت روستای نمک الن واقع گردیده است. سنگ میزبان نمک در این منطقه نیز سازند گچساران است و معدن مذبور نیز در داخل آن قرار گرفته است که از نظر مورفولوژی در سطحی کمارتفاعتر نسبت به اطراف آن واقع گردیده و بعلت مجاورت جاده و کندهکاری رخنمون وسیعی از نمک را در آن میتوان مشاهده نمود. از نظر رخنمون و شاید ذخیره این معدن بزرگترین معدن نمک استان لرستان میباشد که در آن سینهکارهای متعدد ایجاد گشته است. شکل 8-3: معدن نمک و حوضچه های استحصال نمک در روستای نمک الن)سرنمک(. 57

66 اکسیدهای آهن اکسید های آهن در این شهرستان شامل سازند کشکان می باشد که عالوه بر اکسید آهن دارای مقادیر باالی از سیلیس می باشد که بیشتر در نواحی جنوبی و غربی این شهرستان گسترش دارند که می توانند در صنایع نسوز سیمان و غیره مورد استفاده قرار گیرند سازند گچساران سازند گچساران یکی از سازندهای سنوزوئیک زاگرس می باشد که در زون زاگرس چین خورده رخنمون دارد. این سازند بر روی سازند آهکی آسماری و در زیر مارن و ماسه سنگ های سازند آغاجاری قرار دارد. بخش گسترده ای از این سازند دارای الیه های گچ و نمک می باشد. در شهرستان خرم آباد این سازند در نواحی شمای و جنوبی این شهرستان پراکندگی دارد که عمدتا از گچ مارن و نمک تشکیل شده است. این سازند عالوه بر نمک همچنین می تواند برای مواد معدنی استرانسیوم لیتیم سزیم پتاسیم سدیم بور و نیترات مورد اکتشاف و بررسی قرار گیرد شیل سازندهای گرو سورگاه امیران و گورپی از سازندهای مهم در استان لرستان می باشند که بخش عمده ای از این سازندها را واحدهای شیلی تشکیل می دهد که عمدتا از کانی های رسی تشکیل شده اند. واحدهای شیلی این سازند می توانند به عنوان منبع رس برای صنایع مختلف از جمله صنایع آجر باشد کربنات کلسیم در نواحی مختلفی از استان لرستان به ویژه روستای رباط نمکی خرم آباد کوره های پخت آهک وجود دارد. سنگ آهک مصرفی این کوره ها عمدتا از سنگ های آهکی سازندهای ایالم آسماری و شهبازان بوده که عمدتا از اطراف خرم آباد به ویژه نواحی شرقی خرم آباد استخراج شده است سنگ الشه با توجه به گستردگی و پراکندگی سازندهای رسوبی ایالم شهبازان و آسماری این سنگ ها می توانند ذخیره مناسیبی برای تامین سنگ الشه و مالون شهرستان به شمار آیند. 58

67 12- کوهدشت موقعیت جغرافیایی شهرستان کوهدشت کوهدشت شهری است در غرب استان لرستان این شهر مرکز شهرستان کوهدشت است. شهر کوهدشت طبق سرشماری سال 1985 جمعیتی بالغ بر داشته است که چهارمین شهر پرجمعیت استان به حساب می آید. کوهدشت در فاصله 85 کیلومتری جنوب غرب خرمآباد واقع شده است ارتفاع ازسطح دریا 1135 متر مرکز شهرستان کوهدشت از نظر جغرافیایی در 47 درجه و 96 دقیقه درازای خاوری و 99 درجه و 92 دقیقه پهنای شمالی قراردارد. آب و هوای کوهدشت معتدل و نیمه خشک بوده و بیشترین دمای هوا دراین منطقه 42 درجه وکمترین دما 7- درجه است. میزان بارندگی این شهرستان به طور متوسط 451 میلیمتردرسال است. جنس خاک منطقه آهکی و رسی است. کوهدشت از شمال به استان کرمانشاه از شمال باختری جنوب وجنوب باختری به استان ایالم و از خاور به شهرستان خرم آباد مسیرهای دسترسی از این شهرستان به اطراف را راه آسفالت فرعی کوهدشت خرم آباد به سمت خاور به طول 34 کیلومتر و راه آسفالت اصلی به سمت جنوب باختری به طول 18 کیلومتر تا راه سراسری اصلی دزفول - کرمانشاه تشکیل می دهد. این شهرستان از جاذبه های تاریخی و مکانهای دیدنی متعددی برخوردار است از جمله قلعه کورگان قلعه گمور قلعه سیله قلعه کوهزاد قلعه چق )جغد( قلعه منیژه قلعه چنگری گنبدشاه محمد گنبد ابوالوفا مقبره داوودرش دره سرطرهان دره و غار ویزنهار دژ زالل انگیز تپه های چغاسبز و کفتارلو تپه پیاره تپه درکه پل گاومیشان و پل کر و دختر برخی از مکانهای دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمارمی رود. غار بتخانه در 18 کیلومتری جنوب خاوری شهر کوهدشت غار میرمالس کوهدشت در فاصله حدود 91 کیلومتری شهرکوهدشت غار عالی آباد که یکی از محل های سکونت انسان های پیش از تاریخ بوده است دره سرطرهان دره و غار ویزنهار از مهمترین و معروفترین جاذبه های طبیعی شهرستان کوهدشت را تشکیل می دهند. شکل 1-11 : موقعیت جغرافیایی شهرستان کوهدشت. 59

68 ۲-12- زمین ریخت شناسی شهرستان کوهدشت از نظر زمین شناسی شهرستان کوهدشت در زون زاگرس چین خورده قرا دارد. این شهرستان به همراه شهرستان پل دختر تنها شهرستان های استان بوده که فاقد سنگ های آذرین و دگرگونی می باشند. واحد های سنگی این شهرستان شامل سنگ های رسوبی سازند های سنوزوئیک و مزوزوئیک می باشد که در طی فرایندهای تکتونیکی مختلف دچار شکستگی و چین خوردگی شده اند. شکل 2-11 : نقشه واحد های زمین شناسی شهرستان کوهدشت. شکل 9-11 : نقشه ماهواره ای شهرستان کوهدشت همراه با ایندکس های 1:

69 3-12- منابع غیر فلزی قیر طبیعی سنگ در بر گیرنده قیر طبیعی در ناحیه کوهدشت سازند امیران می باشد در این شهرستان 17 اندیس قیر طبیعی اکتشاف گرددیده است.نمونه های از نواحی قیردار منطقه مورد آزمایشهای مختلف فیزیکی و شیمیایی قرار گرفت که شامل آزمایش تعیین درصد حاللیت در Cs2 بنزین متانول و اتانول آزمایش CN.S.H تعیین درصد مواد فرار تعیین درصد رطوبت تعیین درصد خاکستر معدنی و تعیین وزن مخصوص بودند. بر مبنای نتایج این آزمایشها 17 اندیس مشخص شده در سه رده تقسیم بندی شدند: قیرهای طبیعی با کیفیت بسیار خوب )بیش از %72 کربن( 1- اندیس معموالن )1( 2- اندیس اوالد قباد )2( 9- اندیس اوالد قباد )9( 4- اندیس اوالد قباد 5- اندیس رودخانه کالیزه 6- اندیس چم قلعه قیرهای طبیعی با کیفیت خوب )67 %72 کربن( 7- اندیس اوالد قباد )1( 8- اندیس تنگه کبود 3- اندیس معموالن )2( 11- اندیس چم آستانج قیرهای طبیعی با کیفیت متوسط )55 %67 کربن( 11- اندیس درب گنبد 12- اندیس دروغ زن آب 19- اندیس ملک آباد سماق 14- اندیس زرین بندر ضمن اندیسهای اوالد قباد) 4 ( و )5( و چم ها هیالن جزو اندیسهای با کیفیت بد رده بندی شدند. 61

70 ۲ اکسیدهای آهن اکسید های آهن در این شهرستان شامل سازند کشکان می باشد که عالوه بر اکسید آهن دارای مقادیر باالی از سیلیس می باشد که بیشتر در نواحی شرقی این شهرستان گسترش دارند که می توانند در صنایع نسوز سیمان و غیره مورد استفاده قرار گیرند سازند گچساران سازند گچساران یکی از سازندهای سنوزوییک زاگرس می باشد که در زون زاگرس چین خورده رخنمون دارد. این سازند بر روی سازند آهکی آسماری و در زیر مارن و ماسه سنگ های سازند آغاجاری قرار دارد. بخش گسترده ای از این سازند دارای الیه های گچ مارن و نمک می باشد. در شهرستانکوهدشت این سازند در نواحی جنوبی این شهرستان پراکندگی دارد که عمدتا از گچ و مارن تشکیل شده است. این سازند همچنین می تواند برای مواد معدنی استرانسیوم لیتیم سزیم پتاسیم سدیم بور و نیترات مورد اکتشاف و بررسی قرار گیرد شیل سازندهای امیران و گورپی دو سازند مهم در استان لرستان می باشند که بخش عمده ای از این سازندها را واحدهای شیلی تشکیل می دهد که عمدتا از کانی های رسی تشکیل شده اند.شیل های این سازند هم می توانند به عنوان منبع رس برای صنایع مختلف از جمله صنایع آجر باشد سنگ الشه با توجه به گستردگی و پراکندگی سازندهای رسوبی ایالم شهبازان و آسماری این سنگ ها می توانند ذخیره مناسیبی برای تامین سنگ الشه و مالون شهرستان به شمار آیند دولومیت سازند شهبازان با 999 متر آهکی دولومیتی می تواند یکی از ذخایر مناسب برای سنگ های دولومیتی باشد 62

71 شکل 4-11 : نمایی از سازند های سنوزوزئیک و مزوزئیک کوهدشت. 63

72 11- نورآباد )دلفان( موقعیت جغرافیایی شهرستان نورآباد )دلفان( مرکز شهرستان دلفان شهر نورآباد میباشد که آن را شهر مفرغ نیز می گویند. این شهر اقلیمی سرد و مرطوب با زمستان هایی سرد تابستان هایی معتدل و طبیعتی زیبا برای گردشگری دارد. نورآباد یکی از پنج شهر با ارتفاع بیش از 2111 متر از سطح دریا در ایران است. محدوده جغرافیایی این شهرستان بین 99 درجه و 48 دقیقه تا 94 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 21 دقیقه تا 48 درجه و 13 دقیقه طول شرقی واقع شده است. شهرستان دلفان باوسعت 2571/49 کیلومتر مربع 3/19 درصد از مساحت استان لرستان را به خود اختصاص داده است. شهرستان دلفان در میان رشته کوه های سرسبز و سر به فلک کشیده زاگرس و در گوشه شمال غربی استان لرستان هم مرز با استان های همدان کرمانشاه و ایالم واقع شده است. این شهرستان از شمال شرق و شمال به نهاوند از شمال به صحنه از شمال غرب به هرسین از غرب به کرمانشاه و ایالم از جنوب غرب و جنوب به کوهدشت و دوره چگنی و از جنوب شرق و شرق به شهرستان سلسله محدود می شود. واقع شدن شهرستان دلفان در منطقه زاگرس همراه با ساختار نسبتا متفاوت طبیعی و تفاوت در توپوگرافی در نیمه شمالی و جنوبی آن موجب پیدایش شیوه های متفاوت زیستی و به وجود آمدن مراکز جمعیتی مختلف به تبعیت از شرایط طبیعی و ساختار ویژه جغرافیایی آن مناطق شده است. نیمه جنوبی شهرستان بخشی از زاگرس چین خورده است که مهمترین رشته کوههای آن عبارتند از سفید کوه )مانگه نی( و سر کشتی همچنین رشته کوه های مهراب کوه بزرگ و کوچک سالسل پری منگاول و بز کن با گردنه معروف ارجنه )مله ارجنه( در این نیمه از شهرستان قرار دارد از این رو به جهت کوهستانی بودن نیمه جنوبی دشت وسیع و سرزمین همواری در آن به چشم نمی خورد در نواحی مرکزی رشته کوه های منفرد و سرزمین های کم وسعت و نسبتا همواری وجود دارد که به دلیل برخورداری از شرایط مناسب زیستی از دیرباز کانون های جمعیتی قابل توجهی را در خود جای داده است اما بیشتر زمین های هموار از جمله زمینهای هموار دهستان های نورعلی چواری اتیوند شمالی کاکاوند غربی و دشت وسیع و ارزشمند خاوه که از قدیمی ترین مراکز زیستی بشر است در نیمه شمالی دلفان قرار گرفته به گونه ای که مهمترین مراکز جمعیتی از جمله شهر نورآباد و روستاهای پر جمعیتی در این قسمت از شهرستان استقرار یافته اند. این قسمت از شهرستان دلفان به وسیله رشته کوه زیبا و سربه فلک کشیده گرین از استان های همدان و کرمانشاه جدا شده است. از مهمترین رودهای دلفان می توان به رودهای خاوه و گچنه که پس از عبور از شهر نورآباد رودخانه ی بادآور را به وجود می آورند و در نهایت به گیزه رود در غرب دلفان می ریزد همچنین رود خانه های حسن گاویار )چم زکریا( تیز آب و رود سرخگون زو و ر و کنگاوری از دیگر رودهای دلفان هستند از مهمترین سراب های دلفان می توان به سراب قمش عبدالحسینی حسین آباد مراد آباد گالمبحری نیاز آب دوغ دولیسکان غسلگه سربیشه مورینه دم قلمه و... اشاره کرد. ناگفته نماند که در دهستان کاکاوند غربی چشمه ی آب گرمی به نام گرمابه وجود دارد که به دلیل وجود گوگرد و امالح معدنی در آن در درمان بیماری های پوستی و مفصلی مورد استفاده قرار می گیرد. 64

73 شکل 1-11 : موقعیت جغرافیایی شهرستان دلفان. ۲-11- زمین ریخت شناسی شهرستان نورآباد )دلفان( این شهرستان از نظر زمین شناسی داری هر سه زون زمین شناسی استان لرستان یعنی زون زاگرس چین خورده زون زاگرس مرتفع و زون سنندج سیرجان می شود که در بین زون زاگرس مرتفع از لحاظ پتانسیل اقتصادی همیت ویژه ای دارد. مجموعه افیولیتی در این زون شامل سنگهای پریدوتیتهای سرپانتینی شده گابرو الیهای گابروهای ایزوتروپ مجموعه دایکهای صفحهای گدازههای بازالتی و سنگهای رسوبی )شامل رادیوالریت و آهکهای پالژیک میوسن( می باشد. رادیوالریتها در این زون به رادیوالریتهای ناحیه نیریز شبیه بوده (1377 al. (Ricou et و به شدت چین خورده هستند (1371,.(Braud این زون در بین زون های زاگرس چین خورده و سنندج سیرجان قرار دارد. 65

74 شکل 2-11 : نقشه زمین شناسی ناحیه مورد مطالعه. شکل 9-11 : نقشه ماهواره ای شهرستان نورآباد )دلفان( همراه با ایندکس های 1:

75 3-11- پتانسیل فلزی نیكل التریت ها و سنگ های الترامافیک در سرتاسر دنیا مهمترین منبع نیکل می باشند. بر اساس مطالعات زمین شناسی انجام گرفته در شهرستان نورآباد بیشترین تمرکز عنصر نیکل در شمال غربی ناحیه مورد مطالعه مربوط سنگ های پریدوتیتی گابروهای ترکتولیتی و همچنین التریت های این ناحیه می باشد )کیانی 1931 ولی پور 1931(. ۲ کروم سنگ های پریدوتیتی در بیشتر نقاط ایران خاستگاه ذخایر کرومیت های افیولیتی می باشند. در سنگ های پریدوتیتی شمال غربی ناحیه مورد مطالعه آنومالی های از عنصر کروم مشاهده گردیده است تیتانیوم بیشترین مقدار این عنصر با 2/48 درصد مربوط به سنگ های دیابازی و در درجه بعدی مربوط به سنگ های بازالتی ناحیه مورد مطالعه می باشد که همراه با سنگ های افیولیتی تشکیل شده اند. این سنگ ها در ناحیه گاماسیاب و گردنه گشور گسترده شده اند )کیانی 1931 ( منگنز در جنوب و جنوب غربی شهرستان نورآباد سنگ های رادیوالریتی رخنمون دارند. این سنگ ها دارای کانی سازی عنصر منگنز می باشد با توجه به گستردگی این سنگ ها در ناحیه مورد مطالعه می توان ذخایر قابل توجهی از این عنصر را در این شهرستان مورد اکتشاف قرار داد. شکل 4-11 : کانهزایی منگنز به صورت استوک ورک و تودهای در رادیوالریتهای غرب نورآباد. 67

76 مس بیشترین مقدار مس مربوط به سنگ های ولکانیکی به ویژه آندزیت های جنوب فرهاد آباد و بازالتی دره گامسیاب در شرق این شهرستان می باشد. در این سنگ ها کانه سازی مس هم به صورت هیپوژن )کالکوپیریت و بورنیت( و هم به صورت سوپرژن )ماالکیت و آزوریت( در نمونه های دستی و میکروسکوپی دیده می شود. کانی های مس در زون های دگر سانی به همراه کانی های ثانویه حفرات سنگ های آندزیتی را پر کرده است. در ناحیه گاماسیاب توده های مس به صورت گوسن در درون سنگ های بازالتی دیده می شود. شکل 5-11: کانی سازی مس به صورت ماالکیت در سنگهای آندزیتی جنوب فرهاد آباد. شکل 6-11: گوسن های مس دار ناحیه گاماسیاب. 68

77 س: نقره یک نمونه برداشت شده از داخل سنگهای آندزیتی مس دار جنوب فرهاد آباد دارای مقدار 7 ppm عنصر نقره می باشند مواد معدنی غیر فلزی سنگ های تزئینی رسوبی) آهكی( آهک ها به صورت یک پوشش با ضخامت متر روی مجموعه افیولیتی را می پوشاند و در بعضی مناطق به صورت مرز گسله با آنها قرار دارند. این آهکهای ریز این بلور دارای سن الیگو- میوسن بوده و دارای رنگ کرم تا زرد می باشند و دارای رخساره پالژیک می باشند. در بعضی مناطق در صورت عدم خرد شدگی به عنوان سنگ تزئینی و در صورت خردشدگی زیاد به صورت سنگ الشه و شن و ماسه مورد استفاده قرار می گیرند. در غرب نورآباد در داخل دره بایور )شمال روستای سراب زرد آلو( با توجه به توده ای بودن و شکستگی کم آهکها در درون آنها سینه کار اسخراج بلوک باز و توسط سیم برش الماسه برش داده شده و پس از استخراج بلوک برای فرآوری به کارخانه های سنگبری استان لرستان و استان های همجوار ارسال می گردند. شکل 7-11 ینه کار باز شده در آهک های الیگو- میوسن و بلوکهای استخراج شده از آن. 69

78 ۲ سنگ های تزئینی آذرین )گابرویی( گابروها در ناحیه مورد مطالعه شامل گابروهای نوع ترکتولیت و اولیوین گابرو می باشند که در ناحیه مورد مطالعه در 21 کیلومتری شمال غربی نورآباد قرار دارند و راه دسترسی به آنها از طریق جاده نورآباد- هرسین می باشد. در مساحتی به وسعت 41 کیلومتر مربع و به صورت مجزا از هم قرار دارند. این گابروها به صورت توده کوچک و بزرگ این توده ها به گونه ای قرار گرفته اند که توده های جنوبی )توده های شرق روستای ایمان آباد جنوب روستای حیدر آباد و توده جنوب شرق روستای قاضی خانی( از نوع ترکتولیتی و توده های شمالی )توده های شمال روستای حیدر آباد و روستای آهنگران( از نوع اولیوین گابرو می باشند. توده های اولیوین گابرو نسبت به توده های ترکتولیت دگرسانی کمتر و استحکام بیشتری می باشند و نسبت به آنها بیشتر مورد توجه قرار گرفته و استخراج می شوند )کیانی 1931(. این توده ها در بعضی مناطق که خرد شدگی کمتر بوده به صورت بلوک های ت ین عنوان سنگ الشه و مالون استخراج می شوند. یا به صورت قواره ای به عنوان سنگ تزئینی استخراج می شوند و در مناطقی که فشار تکتونیکی زیاد بوده به شکل 8-11: توده های گابروی و بلوک های استخراج شده از آنها. 71

79 مرمر بخش شمال و شمال غربی این شهرستان که شامل کوه های گرین می باشد شامل آهک های مرمری شده ضخیمی می باشد که می توانند به عنوان سنگ های تزئینی و یا کربنات کلسیم مورد بهره برداری قرار گیرند. در بعضی مناطق هم از این سنگ ها به عنوان سنگ الشه و مالون استفاده نمود سنگ الشه شکل 3-11 : نمایی از آهک های مرمری شده نورآباد. با توجه به گستردگی سازندهای رسوبی زاگرس در جنوب شهرستان نورآباد و گسترش سنگ های افیولتی همانند بازالت گابرو در اطراف شهر نورآباد این سنگ ها می توانند ذخیره مناسبی برای تامین سنگ الشه و مالون شهرستان به شمار آیند سیلیس سنگ های رادیوالریتی گسترده ترین واحد مرتبط با سنگ های افیولیتی نورآباد می باشند این رادیوالریت ها از شمال الشتر تا شرق کرمانشاه گسترش دارد. حجم وسیعی از این سنگ ها در جنوب و جنوب غربی شهرستان نورآباد قرار دارد. با توجه به این که عنصر اصلی و تشکیل دهنده این واحد سیلیس می باشد. الزم به ذکر است با توجه به عیار حدود 85 درصدی سیلیس و رسوبی بودن رادیوالریت ها این واحد شرایط مطلوبی را در جهت استفاده در صنایع فروسیلیس نداشته ولی می تواند ذخیره مناسبی جهت استفاده در صنایع سیمان و سایر موارد قرار گیرد. 71

80 اکسیدهای آهن اکسید های آهن در این شهرستان شامل سازند کشکان در ناحیه مهراب کوه و خاک های التریتی در ناحیه هفت چشمه می باشند. ا نی خاک ها در این ناحیه حاوی اکسیدهای آهن سیلیس و نیکل می باشند که می توانند در صنایع نسوز سیمان و غیره مورد استفاده قرار گیرند. شکل 11-11: سنگ های رادیوالریتی جنوب نورآباد. شکل 11-11: افق التریتی ابتدای جاده روستای قاضی خانی شمال غرب نورآباد. 72

81 خاک صنعتی در اطراف روستای قاضی خانی و هزار خانی در شمال غربی نورآباد سنگ های گابرویی دچار دگرسانی گردیده و ذخایری را از کانی های رسی در این ناحیه تشکیل داده اند مواد نسوز یکی از مواد نسوز در صنعت ریخته گری و صنعت دیر گدازها کانی الیوین می باشد. با توجه به گستردگی سنگ های پریدوتیتی در این شهرستان می توان ذخایری از این کانی در ناحیه هفت چشمه را مورد اکتشاف قرار داد آزبست سنگهای الترامافیکی دگرسان شده افیولیت مورد مطالعه بر اثر دگرسانی به سرپانتین تبدیل شده اند. در بعضی از مناطق شکستگیها به صورت موازی با هم در سنگها به وجود آمده است که توسط کانی کریزوتیل به صورت فیبرهای عرضی پر شدهاند. در بعضی مناطق در درون شکستگیهای تکتونیکی زونهای التریتی رشتههای سانتی متری آزبست را پر کرده است. شکل : نمونه های دستی از کریزوتیل درشکستگی های التریت. 73